3 nguyên tắc “sống còn” khi thị trường chứng khoán tăng nóng

Thị trường chứng khoán Việt Nam đang ở trong giai đoạn hưng phấn hiếm thấy: VN-Index trên vùng đỉnh lịch sử, thanh khoản hàng tỷ USD mỗi phiên, cổ phiếu từ bluechip tới penny thay nhau “nổ trần”.

Với nhiều nhà đầu tư, đây là thời điểm vàng để gia tăng lợi nhuận. Nhưng cũng chính trong giai đoạn tưởng như “dễ ăn” nhất, rất nhiều người lại thua lỗ nặng vì thiếu kỷ luật, mua đuổi theo cảm xúc hay không biết quản trị rủi ro. Để không trở thành nạn nhân trong sóng tăng, nhà đầu tư cần ghi nhớ 3 nguyên tắc sống còn dưới đây.

Kỷ luật là hàng rào an toàn số 1

Khi thị trường đi lên mạnh, tâm lý “ai mua cũng thắng” rất dễ khiến nhà đầu tư chủ quan và phá vỡ nguyên tắc giao dịch ban đầu. Nhiều người không đặt điểm dừng lỗ, không chốt lời đúng kế hoạch, hoặc đua lệnh theo tin đồn. Nhưng chính trong những giai đoạn thị trường tăng mạnh, kỷ luật lại trở thành yếu tố sống còn.

Kỷ luật thể hiện ở việc bạn phải tuân thủ kế hoạch đã đặt ra trước khi xuống tiền:

Đặt mục tiêu lợi nhuận và điểm cắt lỗ rõ ràng. Ví dụ, lời 15–20% là chốt, lỗ 7–10% là thoát, không chần chừ vì hy vọng thị trường “quay xe”.

Không mua đuổi cổ phiếu tăng trần nhiều phiên liên tiếp nếu không có điểm vào hợp lý. Sóng tăng luôn có nhịp điều chỉnh, người vào sau thường là người “ôm đỉnh”.

Giữ nguyên tắc phân bổ vốn. Đừng vì thị trường nóng mà dồn hết tiền vào một mã hay “full margin”. Khi tâm lý chi phối hành động, sai lầm rất dễ xảy ra.

Một nguyên tắc đơn giản nhưng hữu hiệu là “đặt lệnh như robot”: kế hoạch đã vạch ra thế nào thì cứ thế làm, không để cảm xúc xen vào quyết định.

Quản trị rủi ro trước khi nghĩ tới lợi nhuận

Trong thị trường tăng nóng, ai cũng nói về lợi nhuận, nhưng những người sống sót lâu dài lại là người luôn nghĩ đến rủi ro trước tiên. Bởi lẽ, sau mỗi chu kỳ hưng phấn đều là những nhịp điều chỉnh – có thể nhẹ, cũng có thể rất sâu – và khi đó, những ai không có “bộ giảm xóc” sẽ là người thiệt hại nặng nhất.

Có 3 nguyên tắc quản trị rủi ro đơn giản mà hiệu quả:

Không bỏ trứng vào một giỏ. Dù thị trường đang thuận lợi, vẫn nên phân bổ danh mục vào 4–6 mã ở các nhóm ngành khác nhau để giảm thiểu tác động nếu một nhóm đảo chiều.

Luôn dự phòng tiền mặt. Giữ 20–30% tiền mặt không chỉ giúp bạn có cơ hội mua ở nhịp điều chỉnh mà còn là “tấm đệm” khi thị trường đảo chiều bất ngờ.

Đặt stop-loss tự động hoặc ghi nhớ ngưỡng rủi ro. Khi cổ phiếu giảm về dưới mức đã đặt ra, đừng chần chừ – thoát lệnh ngay. Cắt lỗ sớm bao giờ cũng rẻ hơn là để lỗ lớn rồi “hy vọng”.

Một trong những câu nói nổi tiếng của huyền thoại Warren Buffett là: “Nguyên tắc số 1: đừng để mất tiền. Nguyên tắc số 2: luôn nhớ nguyên tắc số 1.” Trong thị trường tăng nóng, điều này càng đúng hơn bao giờ hết.

Đừng để cảm xúc điều khiển quyết định

Khi tất cả mọi người xung quanh đều nói về chứng khoán, bảng điện toàn màu xanh, và tài khoản của bạn tăng mỗi ngày, cảm xúc phấn khích rất dễ dẫn bạn tới những quyết định sai lầm. FOMO (sợ bỏ lỡ cơ hội) khiến nhiều người mua đuổi, còn lòng tham khiến họ không chịu chốt lời dù đã đạt mục tiêu.

Cách duy nhất để không bị cuốn vào vòng xoáy cảm xúc là đầu tư dựa trên kế hoạch và dữ liệu, không phải tin đồn hay cảm giác:

Trước khi mua, hãy tự hỏi: “ Tôi mua cổ phiếu này vì doanh nghiệp thực sự có tiềm năng, hay chỉ vì thấy nó tăng nóng? ”.

Khi cổ phiếu đạt mục tiêu lợi nhuận đã định, hãy bán ra một phần để khóa lợi nhuận, thay vì “đánh cược” rằng nó còn lên mãi.

Nếu thị trường có dấu hiệu quá nóng (P/E thị trường vượt xa trung bình, dòng tiền đổ mạnh vào penny, thanh khoản tăng bất thường…), hãy cân nhắc giảm tỷ trọng hoặc nâng cao mức cảnh giác.

Hãy nhớ: lợi nhuận lớn nhất thường đến từ sự kiên nhẫn và lý trí, không phải cảm xúc nhất thời.

Tóm lại, thị trường tăng nóng luôn mang tới cơ hội kiếm tiền nhanh chóng, nhưng cũng ẩn chứa vô vàn cạm bẫy. Người mới thường nghĩ rằng “đang lên thì cứ mua là thắng”, trong khi nhà đầu tư lâu năm lại tập trung vào việc giữ lợi nhuận và bảo vệ vốn.

Ba nguyên tắc – kỷ luật trong giao dịch, quản trị rủi ro, và kiểm soát cảm xúc – tưởng chừng đơn giản nhưng chính là chìa khóa giúp bạn không chỉ kiếm tiền trong sóng tăng mà còn sống sót sau mỗi nhịp điều chỉnh.

Trong chứng khoán, ai cũng có thể “trúng sóng” một lần. Nhưng để đi đường dài và bền vững, bạn cần chiến lược, sự kiên định và một cái đầu lạnh. Hãy để ba nguyên tắc này trở thành “kim chỉ nam” cho mọi quyết định đầu tư của bạn – đặc biệt là khi thị trường đang nóng rực như hiện nay.