Bước ngoặt tái cấu trúc nhà đầu tư

Mục tiêu cụ thể và toàn diện

Để triển khai hiệu quả Đề án tái cấu trúc nhà đầu tư theo Quyết định 3168/QĐ-BTC năm 2025, Bộ Tài chính đã xác định bốn nhóm mục tiêu trọng tâm. Các mục tiêu này vừa phản ánh định hướng mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng ngành quỹ, vừa đặt nền tảng cho việc hình thành cơ cấu nhà đầu tư cân bằng, chuyên nghiệp và bền vững hơn.

Một là, gia tăng số lượng và chất lượng các quỹ đầu tư chứng khoán.

Đề án đặt ra các chỉ tiêu cụ thể: phát triển 500 quỹ đầu tư, nâng tổng giá trị tài sản ròng lên 5% GDP, có 2,5 triệu nhà đầu tư nắm giữ chứng chỉ quỹ (CCQ), 200.000 tài khoản nhà đầu tư nước ngoài; đồng thời định hướng cơ cấu giao dịch giảm dần tỷ trọng cá nhân xuống 60% và tăng tỷ trọng tổ chức, nhà đầu tư nước ngoài lên 40%.

Đây là những mục tiêu mang tính kỳ vọng cao. Theo số liệu của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, đến tháng 6/2025, thị trường mới có khoảng 110 quỹ (trong đó 89 quỹ nội và hơn 20 quỹ ngoại), giá trị tài sản ròng của các quỹ nội đạt 94.300 tỷ đồng (tương đương 0,82% GDP năm 2024). Cuối năm 2024, số nhà đầu tư nắm giữ chứng chỉ quỹ chỉ khoảng 430.000, trong khi giao dịch tổ chức mới chiếm khoảng 15% tổng giao dịch toàn thị trường. Khoảng cách tới các mục tiêu đặt ra là đáng kể, đòi hỏi nỗ lực lớn và sự phối hợp đồng bộ, từ việc mở rộng sản phẩm quỹ, phát triển kênh phân phối, khuyến khích dòng vốn dài hạn, đến cải cách hạ tầng pháp lý và kỹ thuật.

Hai là, hoàn thiện đồng bộ khung pháp lý và chính sách ưu đãi.

Đề án yêu cầu rà soát, sửa đổi, bổ sung luật chứng khoán, ngân hàng, bảo hiểm, nhằm tạo hành lang pháp lý liên thông cho ngành quỹ; đồng thời nghiên cứu cơ chế thuế theo hướng khuyến khích nắm giữ dài hạn, ưu đãi đối với quỹ hưu trí bổ sung, qua đó thúc đẩy dòng vốn trung và dài hạn.

Hiện khung pháp lý của ngành quỹ vẫn còn những điểm chưa phù hợp về điều kiện thành lập, thủ tục đăng ký, yêu cầu về nhân sự, vốn pháp định/vốn điều lệ và chưa phân định rõ giữa các loại hình quỹ như ETF nội địa, quỹ hưu trí tự nguyện hay quỹ đầu tư bất động sản. Về thuế, hoạt động chuyển nhượng chứng chỉ quỹ của nhà đầu tư cá nhân hiện vẫn chịu thuế thu nhập cá nhân, ngay cả khi giá chứng chỉ quỹ giảm so với giá mua; chưa có sự phân biệt về mức thuế giữa các khoản đầu tư có thời gian nắm giữ hoặc giá trị khác nhau.

Ba là, thúc đẩy vai trò của dòng vốn tổ chức dài hạn.

Đề án nhấn mạnh việc tạo điều kiện cho các quỹ bảo hiểm và quỹ hưu trí tham gia sâu hơn vào thị trường chứng khoán, trở thành nguồn cung vốn ổn định, góp phần hình thành “cầu bền vững” và giảm sự chi phối của dòng vốn cá nhân ngắn hạn. Đây được xem là giải pháp then chốt để dịch chuyển cấu trúc nhà đầu tư theo hướng chuyên nghiệp và dài hạn.

Thực tế hiện nay, tỷ lệ giao dịch của nhà đầu tư cá nhân vẫn chiếm tới 85% toàn thị trường; các quỹ bảo hiểm và quỹ hưu trí tự nguyện mới tham gia ở quy mô nhỏ, chủ yếu đầu tư vào tiền gửi hoặc trái phiếu chính phủ do giới hạn pháp lý, trong khi mức độ hiện diện trên thị trường cổ phiếu và quỹ đầu tư còn rất thấp.

Bốn là, nâng cao chất lượng nhà đầu tư và quản lý rủi ro.

Đề án yêu cầu xây dựng chương trình đào tạo và tuyên truyền nâng cao kiến thức tài chính cho nhà đầu tư giai đoạn 2025-2030, đồng thời chuyển đổi cơ chế giám sát từ tuân thủ hình thức sang giám sát dựa trên rủi ro. Cách tiếp cận này nhằm tăng cường kỷ luật thị trường, bảo đảm tính minh bạch và hạn chế rủi ro hệ thống.

Hiện phần lớn nhà đầu tư cá nhân vẫn ưu tiên tự đầu tư với kỳ vọng lợi nhuận nhanh trong ngắn hạn, ngại trả phí cho công ty quản lý quỹ và tâm lý không muốn “giao tiền cho người khác quản lý”. Trong khi đó, hệ thống giáo dục tài chính đại chúng còn thiếu chương trình phổ cập, nền tảng trực tuyến và cơ chế phân loại nhà đầu tư theo mức độ hiểu biết, khẩu vị rủi ro.

Ngoài ra, Đề án còn đề ra nhiều giải pháp kỹ thuật quan trọng như áp dụng eKYC (định danh khách hàng điện tử) để mở rộng kênh phân phối quỹ, rút ngắn thủ tục cho nhà đầu tư nước ngoài, nâng cấp hệ thống đại lý chuyển nhượng và xây dựng cổng thông tin tập trung về quỹ. Các Sở giao dịch chứng khoán cũng có trách nhiệm xây dựng bộ chỉ số chuẩn hóa làm nền tảng cho thiết kế sản phẩm quỹ, đồng thời mở rộng loại hình quỹ theo hướng đa dạng hơn, tập trung vào ETF, quỹ hưu trí và quỹ liên kết đơn vị.

Kỳ vọng tích cực trong tương lai

Quyết định 3168 thể hiện tầm nhìn chiến lược trong việc củng cố nền tảng nhà đầu tư và phát triển thị trường chứng khoán bền vững.

Quyết định 3168/QĐ-BTC không chỉ định hình lại cơ cấu dòng vốn, mà còn mở ra kỳ vọng cải thiện chất lượng vận hành và sức bền của thị trường trong giai đoạn tới. Trên cơ sở các giải pháp trọng tâm, những tác động tích cực được kỳ vọng lan tỏa trên nhiều phương diện: từ cân bằng lại cơ cấu nhà đầu tư, mở rộng quy mô và chiều sâu ngành quỹ, đến củng cố niềm tin thị trường và thúc đẩy hội nhập quốc tế.

Thứ nhất, hình thành cấu trúc nhà đầu tư cân bằng hơn.

Việc nâng vai trò vốn tổ chức và nhà đầu tư nước ngoài sẽ giúp thị trường giảm phụ thuộc vào giao dịch ngắn hạn của cá nhân, qua đó hạn chế biến động mạnh và hiệu ứng đám đông (tâm lý bầy đàn). Khi tỷ trọng tổ chức tăng, thời gian nắm giữ cổ phiếu kéo dài hơn, kỷ luật công bố thông tin được thực thi nghiêm túc hơn và hoạt động định giá dựa trên dữ liệu cơ bản được coi trọng. Đây là nền tảng quan trọng để cải thiện chất lượng phát hiện giá, giảm chi phí vốn của doanh nghiệp và nâng cao tính bền vững của dòng tiền.

Thứ hai, mở rộng quy mô và chiều sâu ngành quỹ.

Mục tiêu phát triển 500 quỹ với giá trị tài sản ròng đạt 5% GDP sẽ mở rộng đáng kể “lá phổi” vốn trung – dài hạn cho nền kinh tế. Hệ sinh thái quỹ đa dạng hơn (ETF theo chỉ số chuẩn hóa, quỹ trái phiếu trung dài hạn, quỹ cân bằng, quỹ hưu trí bổ sung, quỹ liên kết đơn vị) sẽ tạo thêm kênh tích sản cho hộ gia đình và kênh huy động vốn thứ cấp cho doanh nghiệp. Việc triển khai sản phẩm phái sinh như hợp đồng tương lai chỉ số VN100 (dự kiến ra mắt tháng 10/2025), kết hợp với ETF và chỉ số nền tảng sẽ hình thành chuỗi “cơ sở – phái sinh – quỹ” đồng bộ, giúp phòng ngừa rủi ro, tăng thanh khoản và thu hút nhà đầu tư chuyên nghiệp.

Thứ ba, củng cố niềm tin và minh bạch thị trường.

Chuyển từ giám sát tuân thủ hình thức sang giám sát dựa trên rủi ro giúp tập trung nguồn lực quản lý vào các “điểm nóng” như hành vi giao dịch bất thường, rủi ro hệ thống và xung đột lợi ích. Cùng với cổng thông tin tập trung về quỹ, chuẩn hóa biểu mẫu và chỉ số, bất cân xứng thông tin được thu hẹp; nhà đầu tư có thêm dữ liệu so sánh, còn tổ chức phát hành phải duy trì chuẩn mực công bố cao hơn để tiếp cận chi phí vốn thấp hơn. Nhờ vậy, chất lượng quản trị doanh nghiệp và hàng hóa niêm yết sẽ dần được cải thiện.

Thứ tư, thúc đẩy hội nhập và nâng hạng thị trường.

Lộ trình triển khai cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP), tài khoản tổng (Omnibus Account) và cơ chế không Pre-funding (không ký quỹ trước giao dịch), cùng việc cải thiện điều kiện giao dịch ngoại hối cho nhà đầu tư nước ngoài sẽ trực tiếp tháo gỡ các điểm nghẽn cốt lõi trong tiêu chí xếp hạng thị trường. Khi rủi ro đối tác được tập trung và quản trị tại CCP, hiệu quả sử dụng vốn và độ an toàn thanh toán được nâng cao; khi khả năng phòng ngừa rủi ro tiền tệ được cải thiện, dòng vốn ngoại có cơ sở vận hành dài hạn hơn. Chuỗi cải cách này sẽ đưa thị trường chứng khoán Việt Nam tiệm cận chuẩn mực quốc tế, mở rộng tập khách hàng tổ chức toàn cầu và gia tăng sức hấp dẫn về định giá.

Việc triển khai Đề án tái cấu trúc nhà đầu tư theo Quyết định 3168/QĐ-BTC năm 2025 không chỉ mang ý nghĩa điều chỉnh kỹ thuật, mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược đối với sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán Việt Nam. Những mục tiêu đầy tham vọng về tăng trưởng số lượng quỹ, mở rộng giá trị tài sản ròng, thu hút dòng vốn tổ chức và nước ngoài, cùng cải cách hạ tầng pháp lý – kỹ thuật và nâng cao năng lực quản lý rủi ro, đều hướng tới mục tiêu chung: xây dựng một thị trường công bằng, minh bạch và hiệu quả hơn.

Nếu được triển khai quyết liệt và đồng bộ, Đề án sẽ trở thành động lực quan trọng đưa thị trường chứng khoán Việt Nam tiến gần hơn tới chuẩn mực toàn cầu, đóng góp tích cực vào tiến trình phát triển kinh tế – tài chính quốc gia trong giai đoạn tới.