Những tồn tại của thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ từ sau Nghị định 153

Những tồn tại của thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ từ sau Nghị định 153

Bộ Tài chính mới đây có báo cáo tổng kết việc thi hành Nghị định 153/2020/NĐ-CP về chào bán, giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tại thị trường trong nước và chào bán trái phiếu doanh nghiệp ra thị trường quốc tế(được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 65/2022/NĐ-CP và Nghị định 08/2023/NĐ-CP).

Theo Bộ Tài chính, Nghị định 153/2020/NĐ-CP được ban hành trong bối cảnh Việt Nam cần một khuôn khổ pháp lý thông thoáng hơn để thúc đẩy kênh huy động vốn ngoài tín dụng ngân hàng, thay thế cho Nghị định 163/2018/NĐ-CP và các sửa đổi trước đó. Việc cho phép doanh nghiệp tự phát hành, tự chịu trách nhiệm, cùng với cơ chế chào bán riêng lẻ hướng đến nhà đầu tư chuyên nghiệp, đã tạo cú hích cho thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ (TPDNRL) giai đoạn 2021.

Khối lượng phát hành năm 2021 đạt 605.9 ngàn tỷ đồng, phản ánh rõ nhu cầu vốn lớn của doanh nghiệp và sự dịch chuyển dần khỏi phụ thuộc nhiều vào tín dụng ngân hàng.

Tuy nhiên, chính sự tăng trưởng quá nhanh trong điều kiện chuẩn mực thị trường còn chưa hoàn thiện đã bộc lộ nhiều rủi ro mang tính hệ thống. Nghị định 65/2022/NĐ-CP ra đời trong bối cảnh niềm tin thị trường suy giảm mạnh, yêu cầu siết chặt điều kiện phát hành, công bố thông tin và nâng cao chuẩn mực nhà đầu tư.

Năm 2022 chứng kiến khối lượng phát hành giảm mạnh xuống còn 337.1 ngàn tỷ đồng, tương đương 55.6% so với năm trước, do ảnh hưởng của thị trường tài chính quốc tế và trong nước, đã làm sụt giảm niềm tin của nhà đầu tư

Trước diễn biến của thị trường, Chính phủ đã chỉ đạo triển khai đồng bộ các giải pháp để ổn định thị trường. Nghị định 08/2023/NĐ-CP được ban hành cho phép giãn, hoãn một số yêu cầu nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và ổn định tâm lý thị trường.

Từ quý 2/2023, thị trường bắt đầu có dấu hiệu hồi phục, khối lượng phát hành năm 2023 là 296.8 ngàn tỷ đồng; đến năm 2024 tăng 1.48 lần là 437.9 ngàn tỷ đồng. 10 tháng đầu năm 2025, có 386 đợt phát hành TPDNRL với khối lượng 441.7 ngàn tỷ đồng, gấp 1.4 lần so với cùng kỳ năm 2024. Việc các doanh nghiệp huy động vốn thông qua phát hành TPDNRL đã góp phần giảm áp lực cung ứng vốn của kênh tín dụng ngân hàng theo đúng chủ trương của Đảng, Chính phủ.

Cơ cấu phát hành cho thấy 10 tháng đầu năm nay, lớn nhất là các tổ chức tín dụng chiếm 66.3% (giảm 6.4 điểm phần trăm so với cùng kỳ năm 2024 là 72.7%); tiếp theo là các doanh nghiệp bất động sản chiếm 26.1% (tăng 8.4 điểm phần trăm so với tỷ trọng phát hành của khối này so với cùng kỳ năm 2024 là 17.7%). Các tổ chức phát hành còn lại có tỷ trọng phát hành chiếm 7.6%.

Về cơ cấu nhà đầu tư mua TPDNRL trên thị trường sơ cấp, trong năm 2024, nhà đầu tư chính là các tổ chức (chiếm 96% tổng giá trị phát hành, trong đó nhóm các tổ chức có tỷ trọng mua lớn nhất với 60.3% giá trị phát hành); các nhà đầu tư cá nhân mua 4% (giảm so với mức 7.8% cuối năm 2023).

Trên thị trường thứ cấp, tính theo dư nợ tại thời điểm 31/12/2024, nhà đầu tư tổ chức nắm 81.9%, nhà đầu tư cá nhân nắm 18.1% (giảm 10.1% so với cuối năm 2023, và giảm 12.8% so với năm 2021). Trong 10 tháng đầu năm 2025, nhà đầu tư chính mua TPDNRL tiếp tục là các nhà đầu tư tổ chức (chiếm 96.3% tổng giá trị phát hành, trong đó nhóm các tổ chức tín dụng có tỷ trọng mua lớn nhất, chiếm 57% giá trị phát hành); các nhà đầu tư cá nhân mua 3.7% (so với mức 4.4% so với cùng kỳ năm 2024).

Tổng kết quá trình thi hành cho thấy khung pháp lý từ Nghị định 153 cùng các nghị định sửa đổi và hệ thống thông tư, quy chế đi kèm đã tạo nền tảng pháp lý tương đối đồng bộ cho hoạt động chào bán, giao dịch và quản lý thị trường. Nguyên tắc doanh nghiệp tự phát hành, tự chịu trách nhiệm được khẳng định, phù hợp với bản chất trái phiếu là nghĩa vụ nợ dân sự. Đồng thời, các yêu cầu về công bố thông tin, kiểm toán sử dụng vốn, giao dịch tập trung và kiểm soát đối tượng nhà đầu tư đã góp phần nâng cao kỷ luật thị trường và giảm rủi ro cho nhà đầu tư cá nhân.

Tồn tại và kiến nghị

Theo Bộ Tài chính, những tồn tại và bất cập cũng bộc lộ ngày càng rõ trong bối cảnh hệ thống pháp luật liên quan đã có nhiều thay đổi lớn từ năm 2024 đến nay.

Các luật sửa đổi Luật Chứng khoán và Luật Doanh nghiệp đã đặt ra những chuẩn mực mới về điều kiện phát hành, tỷ lệ an toàn vốn, xếp hạng tín nhiệm và trách nhiệm của các tổ chức cung cấp dịch vụ. Trong khi đó, các nghị định hiện hành về trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vẫn được xây dựng trên nền tảng pháp lý cũ, đòi hỏi phải được rà soát, cập nhật để đảm bảo tính thống nhất và khả thi.

Thực tiễn cũng cho thấy nhiều vấn đề cần được điều chỉnh, từ quy định về thay đổi phương án sử dụng vốn trong trường hợp doanh nghiệp cần tối ưu dòng tiền, đến việc làm rõ trách nhiệm của các tổ chức trung gian như xếp hạng tín nhiệm, thẩm định giá, kiểm toán độc lập. Trách nhiệm của hội đồng quản trị, hội đồng thành viên, chủ sở hữu và người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp phát hành cũng cần được quy định rõ ràng hơn, để tăng cường trách nhiệm giám sát, đảm bảo doanh nghiệp thực hiện đúng pháp luật, thực hiện nghĩa vụ với nhà đầu tư, với các cơ quan, tổ chức liên quan.

Điều kiện, hồ sơ chào bán trái phiếu không chuyển đổi, không kèm theo chứng quyền hiện đang mới chỉ phân tách điều kiện giữa doanh nghiệp thông thường với doanh nghiệp là công ty chứng khoán, công ty quản lý quỹ, trong khi công ty đại chúng là loại hình doanh nghiệp phải đáp ứng điều kiện nhất định, chịu sự quản lý giám sát của cơ quan quản lý chuyên ngành, phải thực hiện công bố thông tin và minh bạch, có thể quy định điều kiện chào bán khác với doanh nghiệp không phải đại chúng.

Cơ chế quản lý, giám sát thị trường cũng cần điều chỉnh theo hướng phân cấp, phân quyền rõ ràng hơn cho các địa phương, vừa đảm bảo nguyên tắc thị trường, vừa nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm.

Thu Minh

FILI

– 15:01 19/12/2025