VinFast đổ bộ Congo: Tham vọng bán 100.000 xe máy ngang mức đỉnh tại Việt Nam chỉ trong 1 quý, chính sách ‘khai tử’ xe cũ có ‘đỡ’ lại cơn khát điện năng?

Ngày 25/10/2025, tại Kinshasa, Tập đoàn Vingroup đã chính thức bắt tay với chính quyền thủ đô Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) trong một thỏa thuận nhằm nghiên cứu và phát triển dự án đại đô thị ven sông trên khu đất rộng khoảng 6.300 hecta, chuyển đổi hơn 300.000 xe xăng sang xe điện và thiết lập thống xe buýt điện cùng hạ tầng trạm sạc.

2 tháng sau, Tập đoàn tư nhân lớn nhất Việt Nam tiếp tục ký MOU 3 bên cùng Công ty Exposure SARL – một công ty lo vấn đề thủ tục hành chính và pháp lý cho việc nhập khẩu, phân phối xe – để thực hiện một kế hoạch tham vọng ngay trong quý 1/2026.

Đó là cung cấp khoảng 500 xe buýt điện và 1.000 ô tô điện cho đội xe công cộng tại Kinshasa, phân phối ra thị trường từ 10.000–20.000 ô tô điện và 50.000–100.000 xe máy điện.

Con số 10.000 – 20.000 ô tô điện tương đương với sản lượng VinFast bán ra tại Việt Nam trong một quý, ở giai đoạn ‘khởi động’ năm 2023-2024. Tuy nhiên con số 50.000-100.000 xe máy điện thì đã tương đương với mặt bằng cao nhất mà VinFast đạt được ở Việt Nam (khoảng 45.000 – 120.000 xe tính từ Q1-Q3/2025).

Dân số 17 triệu dân của Kinshasa – với sự thống trị của đội ngũ xe máy chạy xăng cũ nát (Wewa) – là một thị trường rộng lớn, ngang với tổng dân số của Tp. Hồ Chí Minh và Hà Nội (trước sáp nhập). Đây có thể là cơ sở để Vingroup xây nên kế hoạch nói trên. Nhưng quan trọng hơn, bức tranh vĩ mô với những thay đổi pháp lý mang tính bước ngoặt của Congo mới là yếu tố “dọn đường”.

CHÍNH SÁCH KHAI TỬ XE CŨ, TRẢI THẢM ĐỎ CHO XE ĐIỆN

Vingroup xuất hiện tại Congo ngay khi chiến dịch “thay máu” ngành ô tô của chính phủ nước này được khởi động.

Chỉ đúng một tháng trước lễ ký kết MOU của Kinshasa với Tập đoàn từ Việt Nam, vào ngày 26/9/2025, Hội đồng Bộ trưởng Congo đã thông qua dự thảo nghị định nhằm cải cách căn bản quy định nhập khẩu xe đã qua sử dụng. Nghị định này đảo ngược chính sách nới lỏng năm 2017, thiết lập hàng rào kỹ thuật nghiêm ngặt: cấm nhập khẩu xe con trên 10 năm tuổi và xe buýt/van (trên 10 chỗ) trên 7 năm tuổi.

Động thái này nhằm chặn đứng dòng xe cũ nát – vốn chiếm phần lớn trong tổng kim ngạch nhập khẩu xe cũ trị giá 587,7 triệu USD (năm 2024) của quốc gia này, tạo ra khoảng trống thị trường lớn cho các phương tiện mới.

Năm 2025 cũng là năm đầu tiên Congo áp dụng chính sách ưu đãi thuế quan chưa từng có, bao gồm miễn 100% thuế VAT và thuế hải quan đối với xe chạy hoàn toàn bằng điện. Trong khi đó, các loại xe khác vẫn phải chịu thuế nhập khẩu trung bình 10,16% cùng các khoản phí bắt buộc như phí kiểm định BIVAC (0,75% giá trị FOB) và phí Văn phòng Kiểm soát Congo (OCC – 2% giá trị FOB).

Như vậy, chính phủ Congo đã chủ động dùng công cụ thuế để giảm lợi thế giá rẻ của xe xăng cũ, tạo sân chơi về giá cho xe điện.

BÀI TOÁN NĂNG LƯỢNG: XE ĐIỆN CHẠY TRÊN LƯỚI ĐIỆN “21%”

Dù được trải thảm đỏ về chính sách, xe điện VinFast cũng đối mặt với bài toán năng lượng.

Theo báo cáo tháng 6/2025 của Ngân hàng Thế giới (WB), tỷ lệ tiếp cận điện năng tại Congo hiện chỉ đạt vỏn vẹn 21%, có nghĩa là cứ 5 người dân thì 4 người sống trong bóng tối, tức phải dùng nến, đèn dầu hoặc máy phát điện chạy dầu diesel cá nhân để thắp sáng.

Mục tiêu nâng con số này lên 62% vào năm 2030 vẫn là một chặng đường dài.

Tỷ lệ tiếp cận điện tại thủ đô Kinshasa cao hơn tỷ lệ trung bình của Congo, nhưng việc đưa vào vận hành đồng loạt 120.000 phương tiện điện hóa (xe buýt, ô tô, xe máy) ngay trong Quý I/2026 cũng sẽ tạo áp lực lớn lên lưới điện vốn đã quá tải.

Để giải quyết vấn đề điện, sau nhiều năm trì hoãn, Congo đã tái khởi động siêu dự án thủy điện Inga 3 nằm trên sông Congo, tại địa điểm đã có hai nhà máy thủy điện cũ đang hoạt động (cung cấp phần lớn điện năng hiện tại cho đất nước). Dự án Inga 3 có tiềm năng tạo ra từ 2 đến 11 GW điện năng, là dự án năng lượng lớn nhất của DRC tính đến thời điểm hiện tại.

Tuy nhiên, hy vọng về nguồn điện dồi dào từ siêu dự án thủy điện Inga 3 cũng chưa thể hiện thực hóa trong ngắn hạn. WB mới chỉ phê duyệt khoản tín dụng 250 triệu USD vào tháng 6/2025 để chuẩn bị nền móng cho dự án này, và theo đánh giá của WB, việc xây dựng dự kiến kéo dài cả thập kỷ.

Trong lúc chờ “gã khổng lồ” Inga 3, chính quyền Kinshasa trong 2 năm qua đã thực hiện quy hoạch và nâng cấp hệ thống lưới điện thông qua việc nâng cấp trạm biến áp, chống ngập cho hạ tầng điện.

Tuy nhiên, báo cáo tái cơ cấu dự án phát triển đô thị Kinshasa của WB (tháng 8/2025) đã hạ xếp hạng tiến độ xuống mức ” Kém” do vấn đề năng lực quản lý của các cơ quan thực thi. Trạm biến áp Funa – một mắt xích quan trọng của lưới điện thủ đô – đang phải dùng vốn vay để gia cố chống xói mòn và ngập lụt.

Trong bối cảnh đó, cam kết của chính quyền Kinshasa về việc đảm bảo giải pháp nguồn điện cho hệ sinh thái VinFast sẽ là một phép thử lớn về năng lực thực thi.

CONGO CŨNG KÝ VỚI LIÊN DANH TRUNG QUỐC XÂY DỰ ÁN 12 TỶ USD

Vingroup dự kiến được giao 6.300 ha “đất vàng” tại lõi đô thị thủ đô, có vị trí chiến lược giữa sông Congo và sân bay quốc tế N’djii, để phát triển các hạng mục nhà ở, thương mại và cơ quan hành chính, phát triển dịch vụ, đời sống và giao thông xanh.

Nhưng bức tranh kinh tế Congo năm 2025 còn ghi nhận bản ký kết “khủng” đến từ Trung Quốc.

Chỉ hai ngày trước khi ký với Vingroup, vào ngày 23/10/2025, Thủ tướng Congo Judith Suminwa đã chủ trì lễ ký kết dự án “Thành phố Công nghiệp” vốn đầu tư 12 tỷ USD với liên danh Đặc khu kinh tế Trung – Congo (Sino-Congo Special Economic Development Zone -SCSZ).

Đứng đầu liên danh là Tập đoàn Xây dựng Nhà nước Trung Quốc. Dự án đặt tại Maluku, nằm cách trung tâm thủ đô Kinshasa khoảng 60 km về phía Đông.

Giai đoạn 1 có diện tích 7.500 ha. Đây là một phần trong quy hoạch tổng thể rộng 43.000 ha (có tổng trị giá quy hoạch lên tới 50 tỷ USD). Dự án được định hình là một trung tâm sản xuất hạng nặng, bao gồm (1) 8 Khu công nghiệp chuyên biệt, tập trung vào các lĩnh vực vật liệu xây dựng, chế biến nông sản, dệt may, hóa chất và luyện kim, lâm sản, điện tử và công nghệ cao, sản xuất cơ khí – điện, và tái chế; (2) khoảng 1.200 nhà máy trong khuôn viên 5.000 ha và (3) một khu thương mại rộng 2.000 ha và khu nhà ở dành cho công nhân rộng 500 ha.

Và nếu như mảng xe buýt điện được “giao” cho nhà đầu tư đến từ Việt Nam, thì mảng đường sắt đô thị cũng được Congo ký với các đối tác châu Âu và Trung Quốc.

Dự án MetroKin – hệ thống đường sắt đô thị dài 300km tại Kinshasa – được thực hiện bởi MetroKin S.A., bao gồm các cổ đông là Trans Connexion Congo (TCC), SCTP (công ty vận tải quốc gia) và Thành phố Kinshasa. MetroKin được đồng hành bởi Tập đoàn Tài chính Châu Phi (AFC) và tập đoàn Alstom (Pháp) theo Biên bản ghi nhớ (MoU) vào tháng 5/2024. Trong đó, Alstom tham gia với tư cách là đối tác công nghiệp chiến lược để hỗ trợ phát triển hệ thống giao thông công cộng quy mô lớn.

Kinshasa cũng đang tăng tốc giải quyết khủng hoảng giao thông với hai dự án xe điện mặt đất (tramway) lớn. Đầu tiên là dự án với liên danh Kinshasa Tramways (gồm Powerchina và Frateur De Pourcq của Bỉ) vừa ký thỏa thuận hợp tác tháng 10/2025 .

Song song đó, doanh nghiệp nội địa Congo Trans đang phát triển dự án 3 tuyến với vốn đầu tư 205 triệu USD kết nối sân bay và trung tâm, dù còn vướng mắc tài chính . Cả hai dự án hứa hẹn thay thế xe ôm “Wewa” bằng mạng lưới giao thông hiện đại .