Lợi nhuận không phải là tiền: Kế toán dồn tích tạo ra khoảng trống
Trong thế giới đầu tư, lợi nhuận là chỉ báo được nhiều người theo dõi nhất. Một doanh nghiệp báo lãi tăng 30%, EPS nhảy vọt, ROE vượt trội – tất cả những chỉ số đó thường khiến thị trường phản ứng tích cực.
Nhưng vấn đề là: Lợi nhuận không đồng nghĩa với tiền mặt. Có những doanh nghiệp lợi nhuận kế toán tăng đều nhưng dòng tiền từ hoạt động kinh doanh lại âm liên tiếp. Điều này không chỉ là sự bất thường – nó còn là dấu hiệu cảnh báo cần được đọc đúng.
Một trong những nguyên nhân gốc rễ là phương pháp kế toán dồn tích. Theo chuẩn mực này, doanh thu được ghi nhận khi phát sinh nghĩa vụ giao hàng hay cung cấp dịch vụ, chứ không cần chờ tiền về. Cũng tương tự, chi phí được ghi nhận khi có nghĩa vụ thanh toán, không phụ thuộc việc thực chi.
Ví dụ: Doanh nghiệp A bán 10 tỷ đồng hàng cho khách, lập hóa đơn trong quý 1. Họ có thể ghi nhận toàn bộ 10 tỷ vào doanh thu, dù khách hàng chưa trả tiền. Vậy là lợi nhuận tăng – nhưng dòng tiền không nhúc nhích.
Tình trạng này là hợp lệ về mặt kế toán, nhưng nếu kéo dài hoặc lặp lại nhiều quý, nó phản ánh doanh nghiệp đang “ăn trước nói sau”, tạo kỳ vọng bằng sổ sách chứ không bằng dòng tiền thật.
Phải thu và hàng tồn kho: Lợi nhuận nằm trên giấy, tiền mặt bị treo
Hai trong số những tài khoản góp phần lớn nhất vào sự “lệch pha” giữa lợi nhuận và tiền mặt chính là khoản phải thu và hàng tồn kho.
Doanh nghiệp tăng cường bán hàng, đặc biệt là qua hình thức tín dụng – nghĩa là cho khách nợ sẽ tạo ra doanh thu tăng và lợi nhuận kế toán đẹp hơn. Nhưng tiền thì vẫn bị treo trong khoản phải thu. Nếu khách hàng chậm thanh toán hoặc nợ xấu, doanh nghiệp vừa thiếu tiền mặt, vừa có nguy cơ phải trích lập dự phòng.
Tương tự, hàng tồn kho là nơi “chôn vốn”. Một công ty sản xuất tăng mạnh quy mô nhập nguyên vật liệu hoặc sản xuất trước mùa cao điểm – điều này làm chi phí tiền mặt tăng, trong khi doanh thu chưa đến. Lợi nhuận kế toán có thể vẫn ổn nhờ giá bán, nhưng dòng tiền thực tế lại đi xuống.
Điều quan trọng là nhà đầu tư phải nhìn được mối liên hệ giữa khoản phải thu, tồn kho và dòng tiền. Việc lợi nhuận tăng mà hai khoản mục này cũng tăng mạnh là tín hiệu cần cảnh giác, nhất là khi tỷ lệ thu tiền bị kéo dài.
Lợi nhuận ảo vì chưa ghi nhận đủ chi phí
Ngoài doanh thu, cách ghi nhận chi phí cũng có thể khiến lợi nhuận trông “sạch” hơn thực tế. Một số chi phí như:
- Bảo hành, sửa chữa sau bán hàng
- Khấu hao tài sản cố định
- Lãi vay chưa phát sinh
- Các khoản trích lập dự phòng…
… thường được phân bổ theo thời gian hoặc ghi nhận trễ. Trong khi đó, doanh thu lại được đẩy lên đầu kỳ.
Ví dụ: Một doanh nghiệp ghi nhận trước doanh thu từ dự án bất động sản, nhưng chưa hạch toán hết chi phí xây dựng, bảo hành, hoặc chi phí vay đáo hạn. Kết quả là lợi nhuận trên giấy đẹp đẽ, nhưng thực chất doanh nghiệp vẫn chưa có khả năng tài chính vững vàng.
Trường hợp này thường tạo cảm giác “thăng hoa nhất thời” nhưng tiềm ẩn rủi ro đảo chiều mạnh nếu nhà đầu tư không đọc kỹ báo cáo lưu chuyển tiền tệ và thuyết minh chi tiết.
Lợi nhuận đến từ hoạt động không tạo tiền
Không phải khoản lợi nhuận nào cũng tương ứng với dòng tiền. Có những khoản được ghi nhận hoàn toàn “trên sổ sách”, mà không tạo ra đồng nào trong tài khoản ngân hàng. Điển hình như:
- Lợi nhuận từ đánh giá lại tài sản cố định
- Thu nhập từ đầu tư tài chính chưa thực hiện (chưa bán cổ phiếu hoặc trái phiếu)
- Lãi ghi nhận từ chuyển nhượng vốn nhưng chưa thu tiền đầy đủ
- Lợi nhuận từ chênh lệch tỷ giá đánh giá lại cuối kỳ
Những khoản này có thể khiến EPS và ROE tăng đột biến tạo ra cảm giác doanh nghiệp đang làm ăn rất hiệu quả. Nhưng nếu nhìn vào báo cáo dòng tiền, bạn sẽ thấy tiền mặt không hề tăng tương ứng, thậm chí có thể giảm.
Tệ hơn, nếu doanh nghiệp dùng các con số “lợi nhuận ảo” này để ra quyết định chia cổ tức, tăng vốn hoặc đầu tư mở rộng, hậu quả có thể là cạn tiền – tăng nợ – mất cân đối tài chính.
Đừng để bị đánh lừa bởi con số đẹp
Sự thật là, lợi nhuận có thể được điều chỉnh, làm đẹp, thậm chí “đạo diễn”, nhưng dòng tiền thì khó giấu.
Một nhà đầu tư khôn ngoan không chỉ đọc báo cáo kết quả kinh doanh, mà phải đọc cả báo cáo lưu chuyển tiền tệ, đối chiếu với bảng cân đối kế toán. Những doanh nghiệp thực sự tốt không chỉ biết tạo lợi nhuận, mà còn chuyển được lợi nhuận đó thành dòng tiền thực – để trả nợ, tái đầu tư, hoặc chia cổ tức bằng tiền mặt.
Một vài nguyên tắc gợi ý:
- Ưu tiên doanh nghiệp có dòng tiền từ hoạt động kinh doanh ổn định và dương liên tục
- Cảnh giác với các doanh nghiệp có lợi nhuận tăng nhưng dòng tiền âm 2–3 kỳ liên tiếp
- Đọc kỹ phần thuyết minh lý do dòng tiền giảm dù lợi nhuận tăng
- So sánh giữa kế hoạch sử dụng vốn và thực tế chi tiền để phát hiện điểm bất hợp lý
Tiền mặt là oxy: Lợi nhuận đẹp chỉ là phần nổi của tảng băng
Một doanh nghiệp có thể sống mà không báo lãi trong vài quý. Nhưng nếu không có tiền mặt, doanh nghiệp có thể gục ngay lập tức: Không trả được lương, không nhập được nguyên liệu, không trả nổi nợ gốc và lãi ngân hàng.
Vì vậy, với nhà đầu tư thông minh, lợi nhuận chỉ là bước đầu tiên để khảo sát, còn dòng tiền là thước đo cuối cùng để ra quyết định.
Không ai muốn đầu tư vào một doanh nghiệp “trông thì đẹp” nhưng không đủ sức thở. Hãy luôn hỏi: Lợi nhuận này có biến thành tiền thật không? Và nếu không, nó đáng giá bao nhiêu?
Nguồn: https://kinhtechungkhoan.vn/bao-cao-loi-nhuan-tang-nhung-tien-mat-lai-giam-hieu-sao-cho-dung-ve-doanh-nghiep-truoc-khi-xuong-tien-dau-tu-1384739.html
