Hành trình hình thành và lớn lên cùng ngành thép
Ba thập kỷ vừa qua là giai đoạn ngành thép thế giới trải qua những biến động dữ dội nhất với các chu kỳ dư cung và điều chỉnh giá diễn ra liên tục. Giữa vòng xoáy đó, Tập đoàn Hòa Phát (HPG) ngày nay đã trải qua quá trình phát triển đầy biến động, từ một doanh nghiệp kinh doanh máy móc xây dựng đã trở thành tập đoàn thép lớn nhất Việt Nam, sở hữu chuỗi sản xuất khép kín, mạng lưới công ty con đa ngành và đang bước vào giai đoạn bản lề mới với “cú đấm thép” mang tên Khu liên hợp sản xuất gang thép Hòa Phát Dung Quất 2 (Dung Quất 2).
Theo tìm hiểu, Tập đoàn Hòa Phát được thành lập từ năm 1995, xuất phát điểm là cơ sở kinh doanh các loại máy móc phục vụ xây dựng. Từ nền tảng thương mại đó, doanh nghiệp không dừng lại ở vai trò nhà phân phối mà chủ động tiến sâu vào sản xuất. Cụ thể, Hòa Phát đã mở mảng nội thất ngay trong năm 1995, phát triển ống thép từ 1996 và bước sang sản xuất thép từ năm 2000, mở rộng sang điện lạnh và bất động sản trong năm 2001. Giai đoạn sau đó, tập đoàn tiếp tục lấn sân sang nông nghiệp kể từ năm 2016, hoàn thiện bức tranh một tập đoàn công nghiệp đa ngành nhưng xoay trục quanh thép là nhân tố chính.
.png)
Nếu nhìn qua con số vốn điều lệ có thể thấy rõ tốc độ lớn lên của Hòa Phát, với vốn điều lệ mới chỉ ở mức 8.640 tỷ đồng vào năm 2008. Sau quá trình mở rộng đầu tư và nâng công suất, đến năm 2024 con số này đã tăng lên 171.419 tỷ đồng, tức gấp gần hai mươi lần chỉ trong vòng chưa đầy hai thập kỷ.
Cùng với đó là hành trình chuyển đổi từ một công ty trách nhiệm hữu hạn phụ tùng trở thành tập đoàn có vốn hóa trên thị trường chứng khoán hiện ở mức khoảng hơn 203.000 tỷ đồng, nằm trong nhóm doanh nghiệp công nghiệp có quy mô lớn nhất Việt Nam hiện nay.
Sau mỗi bước mở rộng là một lần Hòa Phát đặt cược vào chu kỳ mới của ngành thép. Việc quyết định xây dựng khu liên hợp Dung Quất vào năm 2017 với tổng công suất 6 triệu tấn, trong đó 3 triệu tấn HRC và 3 triệu tấn thép xây dựng mỗi năm diễn ra đúng vào thời điểm giá thép thế giới biến động mạnh và bất động sản Trung Quốc bắt đầu bước vào giai đoạn suy giảm kéo dài. Thay vì co mình lại, tập đoàn lựa chọn tăng tốc đầu tư, mở rộng công suất trong bối cảnh ít người dám làm điều tương tự.
Cơ cấu cổ đông và bộ máy quản trị giữ nhịp dài hạn
Đứng sau những quyết định chiến lược là một cấu trúc sở hữu tương đối tập trung, trong đó khối cổ đông điều hành giữ vai trò rất lớn. Tính đến cuối năm 2024, cổ đông trong nước nắm khoảng 78,46 phần trăm vốn, cổ đông nước ngoài chiếm 21,54 phần trăm. Trong cơ cấu sở hữu chi tiết, ban lãnh đạo và những người liên quan sở hữu tổng cộng 45 phần trăm cổ phần, điều này giúp tạo nên một khối lợi ích gắn kết chặt chẽ với hướng đi dài hạn của doanh nghiệp. Các quỹ đầu tư và tổ chức nước ngoài nắm khoảng 22,26%, phần còn lại 33,07% thuộc về nhóm cổ đông khác không nắm quyền điều hành.
Ở trung tâm của cấu trúc ấy là Chủ tịch Hội đồng quản trị Trần Đình Long, ông không chỉ là cổ đông sáng lập mà còn là người định hình chiến lược cho tập đoàn ngay từ những ngày đầu. Đến nay, ông vẫn nắm khoảng 25,8% cổ phần, người thân liên quan sở hữu thêm 10,1%. Bên cạnh Chủ tịch là những cộng sự gắn bó suốt hơn ba thập kỷ như ông Trần Tuấn Dương, ông Nguyễn Mạnh Tuấn và nhiều thành viên lãnh đạo khác, mỗi người đều có hơn hai chục năm gắn bó trong các vị trí chủ chốt. Sự ổn định này giúp Hòa Phát duy trì một phong cách quản trị ít thay đổi theo thời điểm, đủ kiên nhẫn để theo đuổi các kế hoạch đầu tư kéo dài nhiều năm.
Đại hội cổ đông thường niên 2024 phần nào phản ánh mối quan tâm đặc biệt của nhà đầu tư với Hòa Phát, với hơn 3,96 tỷ cổ phiếu tham gia biểu quyết, tương đương 68,32 phần trăm tổng số cổ phiếu lưu hành. Phần còn lại hơn 1,84 tỷ cổ phiếu thuộc về những cổ đông không trực tiếp tham dự nhưng vẫn hiện diện trong bức tranh sở hữu.
Không những thế, tại Đại hội cổ đông thường niên 2025 được tổ chức hồi tháng 4, Chủ tịch HĐQT Trần Đình Long cho biết Hòa Phát hiện có hơn 194.000 cổ đông, nhiều nhất sàn chứng khoán và cũng là mức kỷ lục của doanh nghiệp. Thậm chí, cổ phiếu HPG còn được các nhà đầu tư ví như “cổ phiếu quốc dân” không thể thiếu trong danh nục.
Cùng với cấu trúc cổ đông là một hệ sinh thái công ty con được tổ chức rõ ràng. Tập đoàn có các pháp nhân chuyên trách từng mảng như Công ty CP Gang thép Hòa Phát, Công ty CP Sản phẩm thép Hòa Phát, Công ty CP Phát triển bất động sản Hòa Phát, Công ty CP Phát triển nông nghiệp Hòa Phát và Công ty CP Điện máy gia dụng Hòa Phát. Các mảng kinh doanh trải dài từ thép và sản phẩm thép đến nông nghiệp, bất động sản và điện máy gia dụng, nhưng doanh thu và lợi nhuận vẫn chủ yếu đến từ thép nên toàn bộ cấu trúc này vận hành như một hệ sinh thái xoay quanh trục thép là trung tâm.
Đối với mảng bất động sản khu công nghiệp, hiện HPG vận hành 3 khu công nghiệp tại Hưng Yên và Hà Nam. Với chủ trương dự án đã được phê duyệt, HPG đang thực hiện mở rộng thêm 92,5 ha tại KCN Phố Nối A và 216 ha tại KCN Yên Mỹ II (GĐ2).
Đối với mảng nông nghiệp, Hòa Phát bắt đầu triển khai từ năm 2016, sau khi hoạt động thép đã bước vào giai đoạn ổn định. Tập đoàn tập trung vào sản xuất thức ăn chăn nuôi, chăn nuôi heo và gia cầm theo mô hình trang trại quy mô lớn, vận hành khép kín nhằm kiểm soát chi phí và chất lượng. Dù không đóng góp tỷ trọng lớn vào doanh thu và lợi nhuận như thép, nông nghiệp vẫn tạo dòng tiền ổn định, giúp Hòa Phát giảm mức độ phụ thuộc vào biến động của ngành công nghiệp nặng. Mảng này được tổ chức thông qua Công ty CP Phát triển Nông nghiệp Hòa Phát, vận hành theo hướng công nghiệp hóa, đảm bảo tính ổn định ngay cả trong những thời điểm thị trường chăn nuôi biến động mạnh. Hiện tại, Hòa Phát đã lên kế hoạch IPO mảng nông nghiệp, dự kiến Công ty CP Phát triển Nông nghiệp Hòa Phát sẽ chào bán tối đa 30 triệu cổ phiếu cho các nhà đầu tư. Nguồn vốn huy động được sẽ ưu tiên góp vốn vào các trang trại, nhà máy thức ăn chăn nuôi, và bổ sung vốn lưu động cho hoạt động kinh doanh. Vốn từ IPO cũng nhằm mở rộng quy mô sản xuất, tối ưu chuỗi cung ứng, và đầu tư vào khu vực miền Trung – miền Nam. Theo kế hoạch, Nông nghiệp Hòa Phát sẽ niêm yết cổ phiếu lên sàn giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh sớm nhất vào tháng 12/2025 với mã dự kiến là HPA.
Cỗ máy thép khép kín và vị thế trong một ngành đầy cạnh tranh
Trong bối cảnh ngành thép toàn cầu lâu nay luôn trong trạng thái dư cung, lựa chọn công nghệ sản xuất của Hòa Phát trở thành yếu tố khác biệt so với phần còn lại, Tập đoàn sử dụng chủ yếu công nghệ lò cao kết hợp lò chuyển BOF, chiếm 95% tổng công suất thép, trong khi công nghệ lò điện EAF chỉ chiếm khoảng 5%. Lò BOF đòi hỏi vốn đầu tư lớn hơn nhưng lại giúp giảm đáng kể mức tiêu thụ điện, ít phụ thuộc vào giá thép phế, đồng thời tận dụng được nhiệt và khí phát sinh trong quá trình luyện gang để phát điện phục vụ nội bộ. Điều này giúp Hòa Phát tự chủ phần lớn nhu cầu điện tại các khu liên hợp, giảm nhạy cảm với biến động giá điện và giá thép phế trên thị trường thế giới.
Đầu tư liên tục trong hơn một thập kỷ đã đưa năng lực sản xuất của Hòa Phát lên một mặt bằng mới. Biểu đồ công suất cho thấy từ năm 2016 đến 2023, công suất tối đa của thép xây dựng, HRC, ống thép và tôn mạ đều tăng, đưa tổng công suất thép thô lên khoảng 8,5 triệu tấn mỗi năm. Cùng thời gian đó, tài sản đầu tư lũy kế của Hòa Phát tăng nhanh hơn phần còn lại của toàn ngành, tạo ra khoảng cách rõ rệt về quy mô năng lực sản xuất.
Không chỉ tập trung vào thị trường nội địa, Hòa Phát còn hướng mạnh ra xuất khẩu. Năm 2023, tập đoàn xuất khẩu hơn 808.000 tấn thép xây dựng, khoảng 424.000 tấn tôn mạ và hơn 28.000 tấn ống thép sang nhiều khu vực khác nhau. Các sản phẩm của Hòa Phát hiện diện tại châu Á ngoài Việt Nam, châu Âu, châu Mỹ, châu Phi và châu Úc, trong đó châu Á chiếm tỷ trọng lớn nhất với hơn một nửa tổng lượng xuất khẩu. Cơ cấu thị trường đa dạng này giúp doanh nghiệp có thể điều chỉnh dòng hàng linh hoạt giữa các khu vực khi một thị trường xuất hiện rào cản mới hoặc nhu cầu suy giảm.
Tuy nhiên, nền tảng cốt lõi của Hòa Phát vẫn là thị trường Việt Nam, nơi tập đoàn nhiều năm liền giữ vai trò dẫn dắt trong các phân khúc chính. Thép xây dựng của Hòa Phát duy trì thị phần vào khoảng trên một phần ba toàn thị trường, ống thép xấp xỉ ba phần mười, còn HRC giữ vị trí quan trọng trong nguồn cung cho ngành tôn mạ và cơ khí chế tạo. Trong một ngành có biên lợi nhuận dễ bị ép mỏng bởi thép giá rẻ từ Trung Quốc, việc duy trì vị thế như vậy trong thời gian dài cho thấy lợi thế về quy mô, chi phí và hệ thống phân phối của doanh nghiệp.
Dung Quất 2 và quỹ đạo mới trong chu kỳ tới
Nếu nhìn hành trình của Hòa Phát như một chuỗi các bước nhảy vọt thì Dung Quất 2 là nấc thang mới nhất và có ý nghĩa lớn nhất. Dự án được khởi công từ quý đầu năm 2022 tại Quảng Ngãi với tổng mức đầu tư khoảng 85.000 tỷ đồng, công suất thiết kế 5,6 triệu tấn HRC mỗi năm. Đây không chỉ là dự án lớn nhất của riêng Hòa Phát mà còn là một trong những dự án công nghiệp nặng hiếm hoi có quy mô tầm cỡ tại Việt Nam hiện nay.
Dung Quất 2 được triển khai trong bối cảnh thị trường HRC nội địa luôn thiếu hụt. Nhu cầu HRC tại Việt Nam vào khoảng 12 triệu tấn mỗi năm nhưng công suất trong nước mới đáp ứng được khoảng 8,5 triệu tấn, phần còn lại từ 3 đến 4 triệu tấn phải nhập khẩu, chủ yếu từ Trung Quốc. Việc bổ sung thêm 5,6 triệu tấn HRC mỗi năm từ Dung Quất 2 giúp Hòa Phát có cơ hội lấp đầy khoảng trống này, đồng thời đưa tập đoàn lên vị thế mới trong chuỗi cung ứng vật liệu nền tảng cho ngành cơ khí, ô tô, điện lạnh và các ngành sản xuất hàng tiêu dùng bền khác.
Khi Dung Quất 2 bước vào vận hành, tổng công suất thép thô của Hòa Phát có thể vượt 14 triệu tấn mỗi năm. Cơ cấu doanh thu và lợi nhuận dự kiến sẽ dịch chuyển dần từ thép xây dựng truyền thống sang HRC và các sản phẩm sau cán nóng, giúp doanh nghiệp bớt phụ thuộc vào chu kỳ bất động sản và tận dụng tốt hơn làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng sang Việt Nam và khu vực Đông Nam Á.
Tuy vậy, cùng với cơ hội cũng là những thách thức không nhỏ, khi thị trường thép thế giới tiếp tục bị chi phối bởi dư cung, bảo hộ thương mại và suy giảm nhu cầu từ những nền kinh tế lớn. Nhiều quốc gia đã áp dụng thuế tự vệ, thuế chống bán phá giá và các hàng rào kỹ thuật đối với thép nhập khẩu. Với Hòa Phát, tỷ trọng xuất khẩu sang những thị trường dễ phát sinh tranh chấp thương mại như Mỹ không cao nên tác động trực tiếp có phần hạn chế, nhưng áp lực cạnh tranh gián tiếp vẫn luôn hiện hữu, nhất là khi thép giá rẻ từ nơi khác tìm đường vào khu vực.
Trong bối cảnh đó, Dung Quất 2 vừa là phép thử năng lực quản trị của Hòa Phát, vừa là cơ hội để tập đoàn chứng minh khả năng dịch chuyển lên phân khúc thép chất lượng cao và bền vững hơn. Nếu tận dụng tốt được lợi thế chuỗi giá trị khép kín, quy mô công suất và thị trường nội địa đang tăng nhu cầu về HRC, Hòa Phát có điều kiện để bước sang một chu kỳ mới, trong đó vai trò của tập đoàn không chỉ dừng ở vị trí nhà sản xuất thép xây dựng lớn nhất mà còn trở thành trụ cột trong chuỗi cung ứng vật liệu nền cho công nghiệp Việt Nam trong giai đoạn tới.
Nguồn: https://kinhtechungkhoan.vn/cach-hoa-phat-hpg-khang-dinh-minh-tren-ban-do-nganh-thep-1416954.html
