Cải cách cấu trúc để hiện thực hóa quy hoạch Điện VIII
Ngành điện Việt Nam đang đi qua một thời điểm bản lề với nhiều chính sách mới được thiết kế nhằm khơi thông dòng vốn tư nhân và cải thiện tính khả thi của các dự án. Trọng tâm của chu kỳ cải tổ lần này là hai cơ chế then chốt gồm biểu giá điện hai thành phần và mua bán điện trực tiếp (DPPA).
Trong đó, biểu giá hai thành phần gồm phí công suất cố định và giá điện biến đổi được xây dựng nhằm phản ánh đúng chi phí của hệ thống. Khi quy mô năng lượng tái tạo ngày càng tăng, cơ chế này giúp đảm bảo doanh thu ổn định cho nhà máy và giảm áp lực đầu tư công suất dự phòng lên hệ thống. Song song, DPPA mở ra kênh giao dịch mới giữa nhà sản xuất điện tái tạo với khách hàng tiêu thụ lớn, giảm phụ thuộc vào vai trò mua buôn của EVN, qua đó cải thiện tính bankable mà các dự án năng lượng sạch vốn cần để vay vốn và triển khai.
Cả hai chính sách đang được thúc đẩy trong khuôn khổ các nghị quyết của Chính phủ, đặc biệt là Nghị quyết 70 và 328, hướng tới một thị trường điện cạnh tranh hơn trong giai đoạn 2026–2030. Theo lộ trình, DPPA buộc phải triển khai chính thức vào năm 2026 và biểu giá hai thành phần có thể được mở rộng phạm vi từ năm 2027.
Đây được xem là những bước đi nền tảng giúp rút ngắn khoảng cách giữa mục tiêu của Quy hoạch Điện VIII và thực tế triển khai, đặc biệt trong bối cảnh nhu cầu điện tiếp tục tăng và nguồn lực đầu tư công có hạn.
Ba xu hướng lớn tái định hình thị trường điện Việt Nam
Theo Chứng khoán HSC, bên cạnh cải cách cơ chế giá, ngành điện vẫn có ba động lực mang tính trung hạn có thể thay đổi đáng kể cấu trúc cung – cầu điện trong giai đoạn tới. Thứ nhất là sự nổi lên của điện khí LNG trong vai trò nguồn điện chuyển tiếp. Theo PDP8, công suất điện LNG có thể đạt 22,5 GW trước năm 2030, tăng mạnh so với mức chưa đến 1 GW hiện nay. Mặc dù dòng dự án đang chậm hơn kỳ vọng, những đề xuất chính sách gần đây đặc biệt liên quan đến sản lượng điện hợp đồng (Qc) tối thiểu đang giúp cải thiện mức độ hấp dẫn với nhà đầu tư tư nhân. Khi tỷ trọng điện mặt trời và điện gió tăng nhanh, các nhà máy LNG được kỳ vọng đóng vai trò nguồn điều tiết linh hoạt, bảo đảm an ninh hệ thống.
Động lực thứ hai nằm ở nhu cầu đầu tư rất lớn cho lưới truyền tải. Để giải tỏa công suất năng lượng tái tạo và cân bằng cung – cầu giữa các vùng miền, Việt Nam dự kiến phải hoàn thành hơn 12.000 km đường dây 500 kV trong vòng 5 năm, mức độ tăng trưởng chưa từng có tiền lệ. Với tổng vốn đầu tư giai đoạn 2026–2030 ước tính lên đến 18,1 tỷ USD, lĩnh vực truyền tải sẽ là điểm nhấn quan trọng, đặt ra yêu cầu cải thiện thủ tục đầu tư, rút ngắn thời gian phê duyệt và đẩy mạnh các mô hình thu hút vốn ngoài nhà nước.
Xu hướng thứ ba là điện gió ngoài khơi, lĩnh vực được xem là mũi nhọn dài hạn trong lộ trình chuyển dịch năng lượng. Việt Nam sở hữu tiềm năng kỹ thuật lên tới 600 GW, gấp nhiều lần tổng công suất nguồn hiện nay. PDP8 đặt mục tiêu 6 GW vào năm 2030, dù quá trình hoàn thiện khung pháp lý còn nhiều bước phải tiếp tục triển khai. Với tốc độ gió ổn định, quy mô lớn và ít vướng mắc về giải phóng mặt bằng, gió ngoài khơi được kỳ vọng sẽ thúc đẩy quá trình giảm dần phụ thuộc vào điện than trong dài hạn, đồng thời tạo dư địa phát triển chuỗi cung ứng biển.
Doanh nghiệp điện và triển vọng trong chu kỳ mới
Theo Chứng khoán HSC, dù kết quả giao dịch cổ phiếu nhóm ngành điện trong ba tháng gần nhất kém tích cực hơn thị trường chung, song các yếu tố cơ bản của doanh nghiệp đang cải thiện nhờ rõ ràng hơn về chính sách và tiến độ dự án.
Khối doanh nghiệp hưởng lợi trực tiếp từ cải cách gồm ba nhóm chính, nhóm điện tái tạo như GEG đang đi đầu trong khai thác cơ chế DPPA và chuẩn bị bổ sung công suất mới. Nhóm xây lắp và hạ tầng như PC1 có cơ hội lớn nhờ nhu cầu tăng tốc đầu tư lưới truyền tải 500 kV. Nhóm sản xuất điện khí như POW được hưởng lợi từ lộ trình hoàn tất các dự án LNG và định hướng tăng Qc tối thiểu cho nhà máy.
Bên cạnh đó, PGV tiếp tục hưởng lợi từ Qc ổn định của cụm khí Phú Mỹ, còn REE mở rộng danh mục năng lượng nước – điện – môi trường, hướng tới mục tiêu nâng tổng công suất lên 5.000 MW trước 2035. Với các điều chỉnh dự báo từ phía các tổ chức phân tích, tốc độ tăng trưởng kép lợi nhuận 2024–2027 của nhóm ngành điện được dự báo có thể đạt hơn 50%.
Trong bối cảnh PDP8 đang bước vào giai đoạn thực thi, thị trường điện kỳ vọng sẽ có nhiều chuyển biến tích cực hơn khi khung pháp lý mới đi vào vận hành đồng bộ. Tuy vậy, một số rủi ro như chậm ban hành hướng dẫn kỹ thuật, nhu cầu điện thực tế thấp hơn kỳ vọng hoặc biến động giá nhiên liệu, có thể ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả đầu tư.
Tóm lại, ngành điện đang trong giai đoạn chuyển đổi với nhiều động lực mới, nhưng hiệu quả phụ thuộc lớn vào cách thức triển khai của cơ quan quản lý cũng như năng lực huy động vốn của doanh nghiệp. Khi các cơ chế như DPPA, biểu giá hai thành phần hay mô hình thị trường bán lẻ điện cạnh tranh được áp dụng đầy đủ, triển vọng của ngành được cho là sẽ trở nên minh bạch hơn, tạo điều kiện cho khu vực tư nhân tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị.
Với nhu cầu điện tiếp tục tăng, quy mô dự án ngày càng lớn và xu hướng chuyển dịch sang năng lượng sạch, giai đoạn 2025–2030 có thể trở thành một thời kỳ quan trọng, đặt nền móng cho cấu trúc năng lượng mới của Việt Nam trong nhiều thập kỷ tới.
Nguồn: https://kinhtechungkhoan.vn/cai-cach-gia-dien-va-dppa-dinh-hinh-lai-thi-truong-loi-the-nghieng-ve-geg-pc1-va-pow-1416720.html
