Chứng khoán – Tựa như ly cà phê đắng

Không ai từng đi qua thị trường chứng khoán mà không mang theo những dư vị khó quên – có vị ngọt ngào khi thành công, có vị chua cay lúc thất bại, và hơn cả là vị đắng của sự tỉnh ngộ. Với tôi, hơn 20 năm gắn bó với thị trường chứng khoán Việt Nam là một hành trình đầy cảm xúc, như đang chầm chậm thưởng thức một ly cà phê phin: đắng lúc đầu, rồi dần dần thấm, và đến cuối cùng là một dư vị sâu lắng, khó cưỡng.

Xuất phát điểm không phải từ ngành tài chính – kinh tế mà từ khoa học tự nhiên, tôi đến với thị trường như một người tay ngang, đơn thuần là nhà đầu tư cá nhân. Nhưng sau những va đập, những bài học đắt giá, và cả những lần “ngài thị trường” nghiêm khắc dạy dỗ, tôi đã có cơ hội trải nghiệm ở nhiều vai trò khác nhau, trong đó có cả các vị trí quản lý cấp cao tại những công ty chứng khoán lớn như VND, SHS. Những điều tôi chia sẻ dưới đây không nhằm đưa ra lời khuyên đầu tư, mà chỉ đơn giản là sự chiêm nghiệm, sự tỉnh thức sau một chặng đường dài.

Những ngày đầu chập chững bước vào thị trường, tôi – giống như phần đông nhà đầu tư mới – đã bị hấp dẫn bởi những con số nhấp nháy trên bảng điện tử, bởi sắc xanh đỏ thay đổi theo từng giây. Niềm vui dường như gắn liền với màu xanh, và nỗi lo sợ đến ngay khi cổ phiếu chuyển sang đỏ. Cứ như vậy, tôi mua – bán trong tâm thế của một người đang chơi bài. Thị trường được ví như một sòng bạc, còn cổ phiếu là những đồng xèng. Đã chơi là phải thắng. Nếu thua, phải tìm cách gỡ lại.

Tâm lý ăn thua ấy khiến tôi và nhiều người khác bỏ qua những điều cốt lõi nhất: nội tại doanh nghiệp, triển vọng dài hạn, dòng tiền thực chất, và giá trị thực. Chúng tôi không quan tâm nhiều đến các báo cáo phân tích hay kế hoạch kinh doanh. Điều duy nhất mà chúng tôi chú ý là cổ phiếu nào đang tăng mạnh, mã nào có dòng tiền đổ vào – càng nóng càng tốt. Giao dịch liên tục, phí môi giới tăng, nhưng vẫn lao theo cơn nghiện “lướt sóng”.

Tôi nhớ có một người bạn, đến nay đã đầu tư gần 20 năm, nhưng vẫn giữ nguyên tư duy như ngày đầu: thấy mã nào nhiều người “chơi” thì lao vào, đặc biệt mê mua giá trần. Anh không đọc báo cáo tài chính, không tìm hiểu doanh nghiệp, chỉ tin vào “sức hút” trên bảng điện. Có những giai đoạn, anh thắng lớn và càng tin mình đúng. Nhưng tôi – người sát cánh bên anh – hiểu rõ rằng trung bình mỗi năm anh lỗ hơn 10 tỷ đồng, suốt hai thập kỷ. Một cái giá quá đắt cho sự bảo thủ và thiếu nền tảng.

Chính những cú sốc lớn từ thị trường đã khiến tôi tỉnh ngộ. Tôi bắt đầu chậm lại, học cách quan sát dài hạn, nghiên cứu nhiều hơn và đặt nền móng cho một cách tiếp cận khác – không còn xem thị trường là trò đỏ đen, mà là một công cụ đầu tư đòi hỏi hiểu biết và kỷ luật.

Việt Nam hiện có hơn 10 triệu tài khoản chứng khoán, tương đương khoảng 3–4 triệu người dân đang đầu tư. Tuy nhiên, tôi luôn trăn trở với một câu hỏi: trong số đó, có bao nhiêu người đã xây dựng được nếp đầu tư cho riêng mình?

Nếp đầu tư là khái niệm sâu sắc hơn nhiều so với việc “có tài khoản” hay “thường xuyên giao dịch”. Đó là tổng hòa của tư duy đầu tư, phương pháp phân tích, khả năng kiểm soát cảm xúc và sự kiên định với chiến lược đã chọn. Một người có nếp đầu tư không hành động theo cảm xúc, không vội vã chạy theo tin đồn, và đặc biệt không để mình bị cuốn vào vòng xoáy mua – bán ngẫu hứng.

Tôi nhìn thấy một sự tiến bộ rõ rệt trong lớp nhà đầu tư mới. So với 10 năm trước, họ tiếp cận thị trường bài bản hơn, biết sử dụng công cụ phân tích kỹ thuật, phân tích cơ bản, theo dõi biến động vĩ mô. Mạng xã hội, các kênh tài chính chuyên sâu, nền tảng dữ liệu – tất cả đều góp phần hình thành nên một thế hệ nhà đầu tư có kiến thức và tư duy độc lập.

Điều đó đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thị trường Việt Nam đang tiệm cận quá trình nâng hạng. Khi thị trường chuyển từ cận biên lên mới nổi, sự tham gia của các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài sẽ gia tăng đáng kể. Lúc này, “trò chơi” sẽ thay đổi. Các chuẩn mực vận hành, hệ thống thông tin và cách tiếp cận đầu tư sẽ phải chuyên nghiệp hơn. Những ai còn giữ thói quen “mua theo bảng điện”, “đu theo sóng” hoặc giao dịch theo cảm tính sẽ ngày càng bị bỏ lại phía sau.

Tôi tin rằng, nếu thế hệ nhà đầu tư mới không chỉ học cách mua cổ phiếu mà còn học cách giữ, học cách kiên nhẫn và hiểu được vì sao mình đầu tư, thì họ sẽ vượt qua lớp trước một cách vững vàng hơn. Họ không nhất thiết phải là những chuyên gia tài chính, nhưng nhất định phải trở thành những người biết đầu tư – một cách đúng đắn và văn minh.

Nếu có một hình ảnh nào đó để mô tả về hành trình đầu tư, tôi sẽ chọn ly cà phê phin.

Khi mới uống, cà phê rất đắng. Những giọt đầu tiên nhỏ xuống chậm rãi, khiến ta sốt ruột, thậm chí muốn rút phin ra cho nhanh. Nhưng nếu đủ kiên nhẫn để chờ, để cảm nhận hương thơm, vị đậm, và cái hậu ngọt về sau – ta sẽ hiểu vì sao nhiều người lại “nghiện” cà phê đến vậy.

Thị trường chứng khoán cũng như thế. Đó không phải là nơi để vội vàng, càng không phải nơi dành cho những ai tìm kiếm chiến thắng dễ dàng. Nhưng nếu bạn biết chờ, biết học, và biết đầu tư bằng trí tuệ thay vì cảm xúc, thì thị trường sẽ không phụ lòng bạn. Thậm chí, nó sẽ dạy bạn những bài học đắt giá không nơi nào khác có được – về sự kiên nhẫn, về kỷ luật, và cả về chính bản thân mình.

Và rồi, vào một ngày đẹp trời nào đó, khi nhìn lại hành trình của mình, bạn sẽ thấy: hóa ra vị ngọt sau cùng của ly cà phê chứng khoán, chính là phần thưởng cho những ai dám đi tới cùng, dám học và dám trưởng thành.