Đế chế dữ liệu 460 tỷ USD giữa vòng xoáy của cuộc chiến bán khống

Đế chế dữ liệu 460 tỷ USD giữa vòng xoáy của cuộc chiến bán khống

Gã khổng lồ bí ẩn Palantir đang trở thành tâm điểm của một cuộc chiến nảy lửa trên Phố Wall, sau khi nhà đầu tư huyền thoại Michael Burry đặt cược gần 1 tỷ USD chống lại công ty này. Ván cược này không chỉ là về tiền bạc, mà còn là về tương lai của một đế chế công nghệ đầy quyền lực và tranh cãi.

Vào đầu tháng 11/2025, một bản công bố thông tin đã làm chấn động Phố Wall: Michael Burry, nhà quản lý quỹ Scion được khắc họa trong bộ phim “The Big Short”, đã bán khống tổng cộng 1.1 tỷ USD đối với hai trong số những cổ phiếu công nghệ hot nhất quả đất hiện nay là Nvidia (187 triệu USD) và Palantir (912 triệu USD).

Nvidia là cái tên đã quá quen thuộc trong thời gian qua. Đây chính là công ty đắt giá nhất hành tinh với vốn hóa có thời điểm vượt 4500 tỷ USD, là nhà cung cấp 90% chip AI toàn cầu, và là tâm điểm trong cuộc đua trí tuệ nhân tạo giữa Mỹ và Trung Quốc.

Nhưng Palantir – trọng tâm trong chiến lược bán khống của Michael Burry – lại có phần xa lạ hơn với nhà đầu tư toàn cầu. Vậy rốt cuộc Palantir kinh doanh cái gì, nó có phải là một bong bóng sắp vỡ, và liệu huyền thoại bán khống Michael Burry có sai lầm khi đặt cược chống lại thế lực bí ẩn này?

Quả cầu ma thuật Palantir trong bộ phim Chúa tể của những chiếc nhẫn. Ảnh: New Line Cinema.

Từ PayPal đến Lầu Năm Góc: Nguồn gốc của một đế chế dữ liệu

Để hiểu được Palantir, chúng ta phải tìm đến tỷ phú Peter Thiel và “băng đảng PayPal” (PayPal Mafia). “Băng đảng” này gồm một nhóm các nhà sáng lập và quản lý đời đầu của công ty thanh toán trực tuyến PayPal, những người sau này đã tạo ra hàng loạt công ty công nghệ lừng lẫy như YouTube, LinkedIn, Yelp và Tesla.

Tại PayPal, Peter Thiel đã trực tiếp chứng kiến sức mạnh của việc dùng phân tích dữ liệu để chống gian lận trong thanh toán, chuyển tiền. Ông đã nảy ra một ý tưởng: nếu công nghệ này có thể tìm ra những kẻ lừa đảo tài chính, tại sao nó không thể tìm ra những kẻ khủng bố?

Năm 2003, trong bối cảnh nước Mỹ vẫn còn chìm trong nỗi sợ hãi sau vụ khủng bố 11/09/2001, Peter Thiel đã cùng Alex Karp, một tiến sĩ triết học lập dị, và một vài kỹ sư tài năng khác thành lập ra Palantir.

Tên của công ty này được lấy cảm hứng từ quả cầu ma thuật trong bộ phim “Chúa tể của những chiếc nhẫn” với siêu năng lực nhìn thấu vạn vật xuyên không gian. Cái tên Palantir chính là một phép ẩn dụ hoàn hảo cho sứ mệnh của công ty: nhìn thấu những mối liên kết ẩn giấu bên trong những biển dữ liệu khổng lồ.

Nhà đầu tư đầu tiên bên ngoài nhóm sáng lập của Palantir không ai khác chính là Cục Tình báo Trung ương Mỹ (CIA), thông qua quỹ đầu tư In-Q-Tel. Mối liên kết định mệnh này đã đặt Palantir vào trung tâm của bộ máy an ninh quốc gia Mỹ ngay từ những ngày đầu non nớt.

Hệ điều hành của quyền lực

Palantir không bán phần mềm được đóng gói thành đĩa CD hay một file cài đặt .exe thông thường, mà xây dựng những “hệ điều hành” dữ liệu được cấy sâu vào hoạt động của khách hàng. Các sản phẩm chính của Palantir bao gồm:

Gotham: Đây là sản phẩm đầu tay, được thiết kế cho các cơ quan tình báo và quốc phòng như Cục Tình báo Trung ương (CIA), Cục điều tra Liên bang (FBI), Cơ quan An ninh Quốc gia (NSA)…

Gotham có khả năng tổng hợp dữ liệu từ vô số nguồn từ các cuộc nghe lén điện thoại, hồ sơ ngân hàng, cho đến hình ảnh vệ tinh để vẽ nên một “bức tranh toàn cảnh”, giúp quân đội Mỹ lập bản đồ các mạng lưới đặt bom ở Afghanistan hay các cơ quan pháp luật truy lùng tội phạm.

Foundry: Được ví như “người anh em song sinh” của Gotham, nhưng dành cho các tổ chức tư nhân. Các tập đoàn khổng lồ sử dụng Foundry để giải quyết những bài toán phức tạp nhất. JPMorgan Chase dùng Foundry để phát hiện gian lận, Airbus để tối ưu hóa chuỗi cung ứng, BP để mô phỏng các giàn khoan dầu, và Merck để quản lý thử nghiệm lâm sàng.

Apollo: Đây là “động cơ” vận hành phía sau, đảm bảo rằng cả Gotham và Foundry có thể được cập nhật liên tục và an toàn, ngay cả trên những mạng lưới tuyệt mật của Chính phủ.

Gần đây nhất, Palantir đã ra mắt AIP (Artificial Intelligence Platform), cho phép các tổ chức tích hợp AI tạo sinh vào dữ liệu nội bộ, giúp một vị tướng có thể dự báo các cuộc tấn công của quân địch hay một nhà quản lý có thể lường trước rủi ro chuỗi cung ứng.

Một đế chế đầy tranh cãi

Từ một công ty khởi nghiệp bí mật, Palantir đã vươn lên thành một đế chế công nghệ có giá trị vốn hóa lên tới 461 tỷ USD theo giá thị trường ngày 10/11/2025. Nhưng thành công của Palantir luôn đi kèm với những tranh cãi dữ dội.

Thứ nhất là vai trò của công ty trong việc giám sát và thực thi pháp luật nhập cư. Palantir cung cấp các nền tảng phân tích dữ liệu quan trọng cho Cơ quan Thực thi Di trú và Hải quan Mỹ (ICE), giúp cơ quan này theo dõi và xác định các mục tiêu trục xuất. Công nghệ này được cho là đã tiếp tay cho các chiến dịch bắt giữ hàng loạt và gây ra các cuộc khủng hoảng nhân đạo, chẳng hạn như việc chia cắt trẻ em khỏi cha mẹ trong các cuộc đột kích vào nơi làm việc.

Thứ hai là những lo ngại về quyền riêng tư và chính sách “trị an dựa trên dự báo” (predictive policing). Công nghệ của Palantir cho phép cảnh sát dự đoán các khu vực có khả năng xảy ra tội phạm và thậm chí xác định các cá nhân có nguy cơ phạm tội.

Các nhà hoạt động xã hội cảnh báo rằng phương pháp này có nguy cơ củng cố định kiến chủng tộc, khi các thuật toán được huấn luyện trên dữ liệu vốn đã có sẵn sự thiên vị, tạo ra một vòng lặp luẩn quẩn: cảnh sát tuần tra nhiều hơn ở các khu vực đông người da màu, dẫn đến nhiều vụ bắt giữ hơn, và dữ liệu này lại được nạp ngược vào hệ thống, khiến thuật toán càng “tin” rằng đó là khu vực tội phạm.

Thứ ba là việc Palantir ngày càng lấn sâu vào các lĩnh vực dân sự nhạy cảm. Tại Anh, công ty đã thắng một hợp đồng trị giá 330 triệu bảng Anh để quản lý và phân tích toàn bộ dữ liệu bệnh nhân của Dịch vụ Y tế Quốc gia (NHS). Việc trao kho dữ liệu y tế của 68 triệu công dân Anh cho một nhà thầu quốc phòng từng được CIA hậu thuẫn đã làm dấy lên những lo ngại sâu sắc về chủ quyền dữ liệu và quyền riêng tư.

Bong bóng chứng khoán hay thao túng thị trường?

Sau khi thông tin về khoản bán khống khổng lồ của Michael Burry được công bố, CEO Alex Karp của Palantir đã gọi hành động này là “điên rồ” và “hành vi thao túng thị trường”.

Lập luận của vị CEO này là Palantir vừa công bố kết quả kinh doanh tốt chưa từng thấy và không có lí do gì để bất kì ai bán khống cổ phiếu Palantir.

Đáp lại, Michael Burry đã mỉa mai trên mạng xã hội X: “Chẳng ngạc nhiên chút nào khi Alex Karp và ‘bản thể luận’ của ông ta không thể giải mã nổi một bản báo cáo 13F đơn giản”.

Ở đây, Burry nhắc tới khái niệm “bản thể luận” vì Alex Karp từng học tiến sĩ vực triết học ở Frankfurt (Đức) và đã nhiều lần nhắc tới “bản thể luận” khi trả lời phỏng vấn. Burry cũng ngụ ý rằng Karp đã hiểu sai về bản chất vị thế bán khống của mình.

Khi quá sớm cũng là quá sai

Theo khắc họa trong bộ phim “The Big Short”, Michael Burry bắt đầu bán khống các chứng khoán bảo đảm bằng nợ thế chấp (MBS) vào năm 2005 thông qua các hợp đồng hoán đổi rủi ro tín dụng (CDS). Khi đó, thị trường nhà ở Mỹ chưa có dấu hiệu rạn nứt rõ ràng. Chừng nào thị trường chưa sụp đổ thì chừng đó quỹ của Burry phải trả phí CDS cho ngân hàng, gây ảnh hưởng tới thành tích đầu tư.

Khi một trong những nhà đầu tư lớn nhất dọa rút vốn khỏi quỹ, nhân vật Michael Burry đã nói một câu bất hủ: “Có thể tôi đã hành động quá sớm, nhưng tôi không sai”. Nhà đầu tư kia đã đáp lại: “Cũng như nhau cả thôi”. Câu thoại này tóm gọn hoàn hảo rủi ro trong ván cược của Michael Burry khi đó.

Lịch sử Phố Wall đầy rẫy những người đã dự báo đúng về một bong bóng, đặt lệnh bán khống tất tay, nhưng bong bóng cứ phình to, phình to mãi một cách phi lý. Nhà đầu tư cố xoay xở khắp nơi để có thêm tiền mà “gồng” vị thế, nhưng cuối cùng không cố được nữa, chấp nhận bị giải chấp và trắng tay. Sau đó, bong bóng mới vỡ tung.

Từ thập niên 1930, nhà kinh tế học vĩ đại John Maynard Keynes đã nói: “Thị trường có thể duy trì sự phi lý lâu hơn bạn có thể duy trì khả năng thanh toán.”

Burry có thể đúng khi cho rằng Palantir đang được định giá quá cao. Nhưng trong một thị trường đang say sưa với câu chuyện về tiềm năng bất tận của AI, sự phi lý có thể kéo dài rất lâu. Sức mạnh của Palantir không chỉ nằm ở các con số tài chính mà còn ở vị thế độc tôn, sự thâm nhập sâu vào “hệ thần kinh” dữ liệu của các Chính phủ và tập đoàn quyền lực nhất thế giới.

Một khi đã trở thành “hệ điều hành” cho Lầu Năm Góc hay NHS, Palantir rất khó bị thay thế vì các sản phẩm của công ty này hết sức tinh vi, phức tạp.

Sự khó thay thế này chính là “con hào kinh tế” lớn đang bảo vệ Palantir và có thể Michael Burry đã đánh giá thấp yếu tố này. Cuộc chiến giữa hai người khổng lồ này vẫn chưa ngã ngũ, nhưng nó đã cho thế giới thế rằng: trong kỷ nguyên AI, ranh giới giữa một công ty công nghệ vĩ đại và một bong bóng đầu cơ nguy hiểm đang trở nên mỏng manh hơn bao giờ hết.

Đức Quyền

FILI

– 19:00 11/11/2025