Dopamine và Margin: Vì sao nhà đầu tư dùng đòn bẩy dễ nghiện thị trường?

Dopamine và Margin: Vì sao nhà đầu tư dùng đòn bẩy dễ nghiện thị trường?

Thị trường chứng khoán không chỉ là cuộc chơi của tiền bạc mà còn là trò chơi của cảm xúc. Trong đó, dopamine – chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến khoái cảm và động lực – đóng vai trò quan trọng trong cách nhà đầu tư phản ứng với biến động của thị trường. Đặc biệt, với những nhà đầu tư sử dụng margin (đòn bẩy tài chính), mức dopamine tiết ra có xu hướng mạnh hơn, khiến họ dễ rơi vào vòng lặp nghiện thị trường.

Margin và cơ chế kích thích dopamine

Margin giúp nhà đầu tư có thể giao dịch với số vốn lớn hơn số tiền họ sở hữu, khuếch đại cả lợi nhuận lẫn rủi ro. Khi giá cổ phiếu tăng, lợi nhuận thu về gấp nhiều lần vốn tự có, kích thích mạnh hệ thống khen thưởng trong não bộ. Ngược lại, khi giá giảm, nỗi sợ mất tiền cũng khiến adrenaline và cortisol (hormone căng thẳng) tăng cao, tạo ra những cung bậc cảm xúc mạnh mẽ.

Cơ chế sinh học khiến margin có thể làm nhà đầu tư “nghiện” giao dịch:

1. Cảm giác chiến thắng nhân đôi: Khi sử dụng margin và có lãi, não bộ tiết ra dopamine nhiều hơn so với khi chỉ dùng vốn tự có. Điều này tạo cảm giác phấn khích, thúc đẩy nhà đầu tư tiếp tục giao dịch lớn hơn để tái tạo cảm giác “high” này.

2. Căng thẳng khi thua lỗ: Nếu cổ phiếu giảm giá, nhà đầu tư margin có thể đối diện với “call margin” hoặc cháy tài khoản. Áp lực này kích hoạt adrenaline, làm họ căng thẳng tột độ. Tuy nhiên, nghịch lý nằm ở chỗ chính những cảm xúc tiêu cực như vậy sẽ kích thích họ quay lại thị trường với hy vọng gỡ gạc, tạo nên vòng lặp nghiện.

3. Hiệu ứng “suýt thắng”: Một nghiên cứu về cơ chế dopamine cho thấy, não bộ con người không chỉ tiết dopamine khi thắng, mà ngay cả khi “suýt thắng” cũng kích thích mạnh. Trong thị trường chứng khoán, nếu một cổ phiếu suýt đạt kỳ vọng nhưng lại quay đầu, nhà đầu tư có thể bị cuốn vào cảm giác tiếc nuối, từ đó tiếp tục lao vào giao dịch với tâm lý “lần sau chắc chắn sẽ thắng”.

4. Tính không chắc chắn và phần thưởng ngẫu nhiên: Nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng, dopamine tiết ra nhiều nhất khi “kết quả không chắc chắn”. Margin làm cho việc thắng – thua trở nên khó đoán hơn, khiến não bộ luôn ở trạng thái chờ đợi phần thưởng. Đây là lý do vì sao nhiều nhà đầu tư dù liên tục thua lỗ vẫn không thể dứt khỏi thị trường.

Bài học kiểm soát cảm xúc

Warren Buffett từng nói: “Thị trường là một cỗ máy chuyển tiền từ kẻ thiếu kiên nhẫn sang người kiên nhẫn.”

Nhà đầu tư sử dụng margin thường chịu áp lực tâm lý lớn hơn và dễ rơi vào trạng thái giao dịch cảm tính. Khi dopamine chi phối hành vi, họ có thể trở nên thiếu kiên nhẫn, tìm kiếm lợi nhuận nhanh chóng thay vì tuân thủ chiến lược dài hạn.

Margin không chỉ là công cụ tài chính mà còn là “đòn bẩy cảm xúc” tác động mạnh lên hệ thần kinh. Nhà đầu tư sử dụng margin thường có mức dopamine biến động mạnh hơn, dễ rơi vào vòng lặp giao dịch liên tục mà không nhận ra bản thân đang bị cuốn theo. Hiểu rõ tác động của dopamine có thể giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định tỉnh táo hơn, kiểm soát rủi ro và tránh những sai lầm đắt giá trên thị trường.

Bạch Huỳnh Duy Linh

FILI

– 08:00 30/03/2025