Cú chuyển động điện hóa toàn cầu
Năm 2021, châu Âu tuyên bố cấm bán ô tô chạy xăng và diesel từ 2035. Cùng thời điểm, Trung Quốc tăng tốc sản xuất pin LFP và xe điện giá rẻ, trong khi Mỹ tung ra chính sách ưu đãi hàng chục tỷ USD cho các nhà sản xuất EV bản địa. Cơn sóng “điện hóa” toàn cầu không còn là xu hướng – nó đã trở thành định mệnh của ngành công nghiệp ô tô. Trong bối cảnh ấy, Việt Nam đang ở đâu?
Tính đến cuối năm 2024, Việt Nam mới chỉ có khoảng 25.000 xe điện lưu thông trên tổng số hơn 4 triệu ô tô các loại – một con số còn rất khiêm tốn. Hạ tầng trạm sạc còn manh mún, gần như chỉ hiện diện ở các đô thị lớn hoặc nơi VinFast đặt chân. Chính sách hỗ trợ xe điện tuy đã bắt đầu như ưu đãi thuế tiêu thụ đặc biệt, phí trước bạ nhưng vẫn thiếu khung pháp lý cụ thể cho pin, xử lý chất thải, hay chuẩn sạc chung.
Tuy nhiên, sự chậm trễ ấy không đồng nghĩa với thiếu cơ hội. Bởi Việt Nam đang sở hữu những điều kiện quý giá để bứt phá trong cuộc đua điện hóa nếu biết tận dụng đúng thời điểm.
Thứ nhất là tốc độ đô thị hóa và sự hình thành tầng lớp trung lưu mới. Theo báo cáo của McKinsey, Việt Nam sẽ có hơn 40 triệu người gia nhập tầng lớp trung lưu vào năm 2030. Đây là nhóm có khả năng chi tiêu cao, quan tâm đến xu hướng tiêu dùng xanh và có thói quen chuyển dịch sang các sản phẩm công nghệ thông minh bao gồm cả xe điện.
Thứ hai là vị trí địa chính trị và chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi các tập đoàn ô tô quốc tế bắt đầu đa dạng hóa sản xuất ra khỏi Trung Quốc, Việt Nam trở thành ứng viên sáng giá không chỉ ở lĩnh vực điện tử mà cả trong ngành phụ trợ ô tô. Nguồn nhân công rẻ, nền sản xuất đang số hóa, các FTA thế hệ mới và vị trí gần các trung tâm nguyên liệu pin như Indonesia, Úc, Trung Quốc… khiến Việt Nam có lợi thế địa chiến lược lớn.
Thứ ba là nền tảng công nghiệp nội địa đang chuyển mình. Từ chỗ chỉ là nước nhập khẩu xe, Việt Nam đã có doanh nghiệp sản xuất xe điện nội địa đầu tiên VinFast cùng với hàng loạt công ty phụ trợ bắt đầu chuyển hướng nghiên cứu pin, hệ thống điều khiển, sạc, phần mềm định vị. Sự khởi đầu còn non trẻ, nhưng đã mở ra không gian mới để hình thành một hệ sinh thái xe điện Việt trong vòng một thập kỷ tới.
Tuy nhiên, có hai “hòn đá tảng” vẫn nằm chắn giữa con đường đi tới tương lai ấy.
Một là thói quen tiêu dùng: Xe xăng vẫn là lựa chọn mặc định của phần lớn người Việt vì tâm lý “chạy cho chắc”, vì mạng lưới bảo trì quen thuộc, và vì xe điện vẫn bị xem là… đồ công nghệ, không phù hợp đường sá phức tạp hoặc dân cư ở tỉnh lẻ.
Hai là thiếu chiến lược cấp quốc gia: Dù Chính phủ đã nhiều lần kêu gọi thúc đẩy giao thông xanh, nhưng Việt Nam vẫn chưa có một chiến lược tổng thể cho xe điện như Thái Lan hay Indonesia từ chuẩn hóa pin, trạm sạc, đào tạo kỹ thuật viên, đến ưu đãi thuế doanh nghiệp sản xuất linh kiện EV.
Chuyển sang xe điện không chỉ là thay đổi công nghệ, đó là thay đổi toàn bộ chuỗi giá trị, hành vi tiêu dùng và tư duy chính sách. Để trả lời câu hỏi “Việt Nam đã sẵn sàng chưa?”, có lẽ phải chờ câu trả lời không chỉ từ nhà nước, mà từ chính các doanh nghiệp nội địa – những người đang dám đầu tư, dám mạo hiểm và dám vươn ra khỏi vùng an toàn. Và trong số đó, VinFast đang là cái tên đứng mũi chịu sào.
VinFast – Từ “startup quốc dân” đến quân bài chiến lược của Vingroup
Khi VinFast công bố chiếc xe điện đầu tiên tại Triển lãm CES 2021 và sau đó là kế hoạch IPO tại Mỹ, nhiều người Việt đã thốt lên đầy tự hào: “Chúng ta cũng có một Tesla!” Nhưng ẩn sau lời tán thưởng ấy là cả một hành trình mang tính thí nghiệm – vừa đậm chất Việt Nam, vừa mang tinh thần “cược lớn để đổi vận” của tỷ phú Phạm Nhật Vượng.
VinFast ra đời năm 2017, chưa đầy hai năm sau đã cho ra đời chiếc xe xăng đầu tiên – điều mà hiếm hãng nào trên thế giới có thể làm được trong thời gian ngắn như vậy. Tuy nhiên, chỉ đến khi tuyên bố dừng toàn bộ dòng xe xăng để chuyển sang thuần điện vào cuối năm 2021, VinFast mới thực sự khiến giới đầu tư toàn cầu để mắt. Quyết định này không chỉ táo bạo mà còn là một “cú bẻ lái” mang dấu ấn chiến lược: Từ thị trường nội địa, VinFast muốn bước ra thế giới và không đi đường cũ.
Điều làm nên sự khác biệt của VinFast không nằm ở sản phẩm, vốn vẫn còn nhiều tranh cãi mà nằm ở cách họ tư duy về vị thế của mình: Không chỉ là nhà sản xuất xe mà là nhà kiến tạo hệ sinh thái xe điện Việt Nam.
Với tầm nhìn đó, VinFast đã tạo ra một chuỗi khép kín gồm:
- Công nghệ lõi: Nhà máy sản xuất tại Hải Phòng và đang xây dựng ở Mỹ (North Carolina), Indonesia…
- Pin và năng lượng: Mở rộng nghiên cứu pin LFP, bắt tay với đối tác như Gotion High-Tech và đề xuất xây dựng nhà máy sản xuất pin riêng.
- Hạ tầng trạm sạc: Tự phát triển hệ thống trạm sạc rộng khắp 63 tỉnh thành – thứ mà nhiều nước vẫn còn loay hoay.
- Ứng dụng kết nối: Ứng dụng VinFast tích hợp cả lái xe, bảo hành, trạm sạc, thương mại điện tử – tạo nên mô hình dịch vụ hậu mãi kiểu mới.
- Tài chính tiêu dùng: Thông qua Techcombank và các liên kết nội bộ, người tiêu dùng được tiếp cận xe điện với lãi suất cạnh tranh và hỗ trợ thủ tục.
Tất cả những mắt xích này cho thấy VinFast không chỉ bán xe – họ bán một trải nghiệm sống trong thế giới điện hóa.
Nhưng điều quan trọng hơn là: VinFast không đứng một mình. Họ là “con cưng” của một hệ sinh thái khổng lồ Vingroup – nơi hội tụ bất động sản, công nghệ, giáo dục, y tế và tài chính. Đây là một lợi thế không hề nhỏ, bởi không nhiều hãng xe điện trên thế giới có thể tận dụng sẵn chuỗi khách hàng – dịch vụ – và đất đai như vậy để triển khai một mô hình vừa sản xuất vừa tiêu dùng khép kín.
Tuy nhiên, chính sự hậu thuẫn toàn diện ấy cũng là con dao hai lưỡi. Nó khiến VinFast dễ bị kỳ vọng quá mức và mọi sai sót – từ chậm giao xe, lỗi phần mềm, tới phản hồi tiêu cực từ người dùng quốc tế đều bị phóng đại như thể đó là “lỗi của một giấc mơ quốc gia”.
Câu hỏi đặt ra không còn là “VinFast có làm được không?” – mà là: Liệu họ có đủ sức đi đường dài và có thực sự cần vươn ra toàn cầu bằng mọi giá, khi thị trường nội địa còn quá nhiều tiềm năng chưa khai thác?
Câu trả lời có lẽ chỉ rõ ràng hơn khi chúng ta nhìn vào những bước đi táo bạo của VinFast tại nước ngoài – nơi tham vọng không còn nằm ở tỷ lệ thị phần, mà ở khả năng định vị thương hiệu Việt giữa rừng đại thụ toàn cầu.
Những thị trường lớn và giấc mơ Mỹ – Vì sao VinFast chọn đi con đường khó?
Trong bản đồ xe điện toàn cầu, nước Mỹ không chỉ là thị trường tiềm năng, mà còn là “chiếc sân khấu lớn nhất hành tinh” – nơi các thương hiệu khẳng định đẳng cấp, nơi định hình chuẩn mực công nghệ và nơi mọi thất bại đều bị phơi bày không thương tiếc. Và VinFast – một hãng xe non trẻ từ Việt Nam đã chọn khởi hành giấc mơ toàn cầu của mình từ chính mảnh đất khắc nghiệt đó. Lý do nằm ở bốn từ: Định vị thương hiệu.
Nếu chỉ phát triển ở Việt Nam hay các thị trường mới nổi, VinFast sẽ luôn bị nhìn nhận là “hãng xe nội địa”, khó vươn lên hàng ngũ toàn cầu. Nhưng nếu có thể tạo chỗ đứng tại Mỹ, dù chỉ với vài phần trăm thị phần, cái tên VinFast sẽ ngay lập tức bước vào bản đồ của ngành xe điện thế giới. Đó là lý do vì sao họ sẵn sàng chấp nhận lỗ, thậm chí rất lỗ trong nhiều năm đầu để mở rộng nhận diện thương hiệu và thuyết phục khách hàng Mỹ rằng: Chúng tôi nghiêm túc.
Thực tế, VinFast đã thực hiện hàng loạt động thái táo bạo để khẳng định cam kết đó:
- Xây dựng nhà máy tại North Carolina với tổng vốn đầu tư hơn 4 tỷ USD – một trong những dự án FDI lớn nhất của Việt Nam tại Mỹ.
- Niêm yết tại sàn Nasdaq qua hình thức SPAC (tháng 8/2023), dù bị nhiều chuyên gia quốc tế nghi ngờ về năng lực tài chính và kế hoạch tăng trưởng.
- Tham gia triển lãm CES – Los Angeles Auto Show – và hàng loạt sự kiện xe điện lớn, nhằm tạo dấu ấn truyền thông thay vì quảng cáo truyền thống.
- Tung ra nhiều dòng xe chỉ dành cho thị trường Mỹ như VF 8, VF 9 với thông số kỹ thuật, nội thất và công nghệ được thiết kế riêng cho nhu cầu bản địa.
Tuy nhiên, “giấc mơ Mỹ” không trải hoa hồng. VinFast vấp phải hàng loạt khó khăn:
- Phản hồi tiêu cực từ người dùng đầu tiên tại Mỹ về trải nghiệm lái, phần mềm xe và dịch vụ hậu mãi.
- Cổ phiếu lao dốc mạnh sau khi lên sàn, khiến nhiều nhà đầu tư đặt dấu hỏi về mô hình tài chính.
- Sự cạnh tranh khốc liệt từ các ông lớn như Tesla, BYD, Ford, GM, Hyundai – những thương hiệu đã có hạ tầng, công nghệ và đội ngũ hậu mãi hùng hậu.
Nhưng quan trọng hơn cả là tâm lý thị trường. Người tiêu dùng Mỹ không chỉ mua xe – họ mua niềm tin. Họ đòi hỏi tính nhất quán, độ tin cậy cao và một thương hiệu có bề dày cam kết. Với VinFast – một tân binh đến từ Việt Nam, việc chinh phục niềm tin ấy không thể xảy ra trong một vài quý kinh doanh. Đó là trận chiến của hàng năm, thậm chí hàng thập kỷ.
Vậy vì sao VinFast vẫn chọn Mỹ thay vì các thị trường “dễ thở” hơn như Đông Nam Á, châu Phi hay Nam Mỹ? Bởi Mỹ là thị trường mở nhưng khó tính – nơi thành công có thể lan tỏa toàn cầu và thất bại cũng đủ để buộc cả chiến lược phải xem lại. VinFast không muốn là “Tesla của Việt Nam”. Họ muốn trở thành VinFast – hãng xe điện đến từ Việt Nam có chỗ đứng riêng, với bản sắc riêng, triết lý riêng và một câu chuyện khác biệt. Giấc mơ đó là đắt đỏ. Nhưng như chính tỷ phú Phạm Nhật Vượng từng nói: “Nếu không dấn thân, không ai biết mình có thể đi đến đâu”.
Thị trường nội địa – Mỏ vàng chưa khai thác
Trong khi VinFast dồn sức cho hành trình toàn cầu, có một câu hỏi ngày càng hiện hữu: Thị trường trong nước thì sao? Bởi nếu xem Việt Nam là điểm tựa, thì điểm tựa ấy đang chịu sức ép không nhỏ từ cả thị hiếu tiêu dùng, hạ tầng kỹ thuật, lẫn thói quen xã hội chưa đồng bộ với tốc độ chuyển mình của công ty.
Tính đến năm 2024, Việt Nam mới chỉ có khoảng 30.000–40.000 xe điện bốn bánh lăn bánh – một con số còn quá nhỏ bé so với tiềm năng 4 triệu xe cá nhân mỗi năm. Trong đó, phần lớn người dùng vẫn lựa chọn xe xăng do thói quen sử dụng lâu đời, mạng lưới trạm xăng dày đặc, và tâm lý e ngại về pin, độ bền, giá bán, cũng như dịch vụ hậu mãi của xe điện.
VinFast là người tiên phong nhưng cũng đồng thời là “người mở đường hứng gió”. Dù đã phát triển mạng lưới hơn 150.000 trạm sạc trên khắp 63 tỉnh thành, tung ra nhiều mẫu xe điện ở mọi phân khúc từ mini (VF 5) đến SUV cỡ lớn (VF 9), cùng hàng loạt ưu đãi tài chính hấp dẫn, thì câu chuyện chuyển đổi từ nhu cầu đến niềm tin vẫn chưa thực sự trọn vẹn.
Một số rào cản chính khiến thị trường nội địa chưa “bùng nổ” như kỳ vọng:
- Giá xe điện vẫn còn cao so với mặt bằng thu nhập trung bình, trong khi xe xăng cũ vẫn quá rẻ và dễ tiếp cận.
- Hạ tầng trạm sạc chưa đồng đều, đặc biệt tại các vùng nông thôn, cao tốc, bãi đỗ công cộng.
- Thị hiếu người tiêu dùng chưa thay đổi triệt để: Tâm lý “chờ hoàn thiện”, “thử cho biết”, “xe điện còn nhiều lỗi”, cùng sự thiếu vắng các thương hiệu đối trọng tạo nên thị trường cạnh tranh.
- Chính sách ưu đãi chưa thật sự mạnh mẽ và ổn định, ví dụ: Thuế tiêu thụ đặc biệt đã được giảm nhưng chưa có lộ trình hỗ trợ người dùng cá nhân chuyển đổi xe điện như một số nước.
Trong bối cảnh ấy, VinFast đang đứng giữa một lựa chọn chiến lược: Tiếp tục “đốt tiền” để chinh phục thị trường ngoại hay củng cố vững chắc thị trường nội địa trước khi bứt phá.
Thực tế cho thấy, người tiêu dùng Việt vẫn là nhóm khách hàng trung thành và dễ thuyết phục nhất, miễn là họ cảm nhận được giá trị thật sự từ sản phẩm. Một chiếc xe điện giá hợp lý, ít lỗi, sạc nhanh – sạc gần và được phục vụ tận tình, sẽ luôn có cửa tăng trưởng dài hạn trong một quốc gia đang đô thị hóa và đi lên tầng lớp trung lưu như Việt Nam.
Quan trọng hơn, sự chấp nhận của thị trường Việt Nam là tấm giấy thông hành danh dự, là nơi chứng minh VinFast không chỉ là tham vọng, mà là giá trị thật sự. Giấc mơ quốc tế, nếu thành công, sẽ được kể bằng tiếng Anh. Nhưng nếu thất bại, người Việt sẽ là người nghe và cũng là người phán xét đầu tiên.
Khi VinFast quyết định “xuất ngoại” và đổ hàng tỷ USD vào giấc mơ Mỹ, đã có không ít người đặt câu hỏi: Tại sao không làm cho vững nội địa rồi mới ra biển lớn? Nhưng với ông Phạm Nhật Vượng và đội ngũ VinFast, lựa chọn ấy không hẳn là một canh bạc mà là một chiến lược tấn công: “Đi trước để giành lấy một chỗ đứng khi cuộc chơi còn đang mở”.
Tuy nhiên, sau hai năm bươn chải toàn cầu, giờ đây là lúc cần soi lại gương chiếu hậu – không phải để lùi, mà để điều chỉnh hướng đi. Và có lẽ, chính thị trường nội địa – nơi VinFast sinh ra lại là “trạm sạc” cần thiết để nạp lại năng lượng cho cuộc đua dài hơi phía trước.
Việt Nam đang trong quá trình chuyển đổi cả về tiêu dùng, công nghệ và môi trường chính sách. Các lực đẩy như hạ tầng giao thông mới, đô thị thông minh, lớp người tiêu dùng Gen Z – Gen Alpha quan tâm đến ESG, cùng xu hướng ưu tiên sản phẩm “Make in Vietnam” sẽ tạo ra vùng tăng trưởng mới nếu VinFast biết khai thác đúng cách.
Ở tầm vĩ mô, VinFast cũng là biểu tượng cho khát vọng quốc gia. Một thương hiệu Việt Nam có mặt trên sàn Nasdaq, có nhà máy tại Mỹ, xe chạy tại châu Âu – đó là hình ảnh truyền cảm hứng, không chỉ cho giới đầu tư mà còn cho thế hệ doanh nhân trẻ. Nhưng để khát vọng đó không bị cuốn theo sóng gió tài chính, cần sự tỉnh táo, tính thực tiễn và một chiến lược bền vững, không chạy theo ánh hào quang nhất thời.
Đây không còn là câu chuyện của một doanh nghiệp, mà là câu chuyện về cách Việt Nam sẽ bước vào cuộc cách mạng xe điện – cuộc cách mạng đòi hỏi không chỉ vốn liếng, mà cả niềm tin, kiên nhẫn và khả năng học hỏi từ chính những bước hụt của mình.
Nguồn: https://kinhtechungkhoan.vn/giai-ma-giac-mo-xe-dien-toan-cau-cua-vinfast-vi-sao-ty-phu-pham-nhat-vuong-chon-khoi-dau-tai-thi-truong-khoc-liet-nhat-the-gioi-1384746.html
