Dự thảo Luật Quản lý thuế (sửa đổi) đang mở ra một bước chuyển quan trọng trong cách thức quản lý thuế đối với hộ và cá nhân kinh doanh: từ cơ chế khoán sang cơ chế tự kê khai, tự tính thuế.
Mục tiêu là tăng tính minh bạch, công bằng và hiện đại hóa công tác quản lý. Nhưng để chủ trương đúng trở thành chính sách tốt, điều quan trọng là phải lượng hóa được “cái giá” mà hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ lẻ có thể phải gánh khi thay đổi phương thức này.
.jpg)
Không thể kỳ vọng hàng triệu tiểu thương, chủ quán ăn, cửa hàng tạp hóa… tự nhiên “biết làm kế toán” chỉ sau vài tháng tập huấn. Ảnh: N.K
Theo tờ trình của Chính phủ, căn cứ xác định thu nhập chịu thuế của hộ, cá nhân kinh doanh sẽ dựa vào doanh thu thực tế hàng năm, thay vì mức khoán thuế cố định như hiện nay. Các đối tượng thuộc diện phải nộp thuế sẽ tự khai, tự tính và tự nộp thuế, bắt đầu từ ngày 1-1-2026. Bộ Tài chính sẽ ban hành chế độ kế toán phù hợp, còn Chính phủ quy định chi tiết về phương pháp tính, hồ sơ và thủ tục.
Xét về nguyên tắc, đây là bước tiến tất yếu trong cải cách quản lý thuế, phù hợp với xu hướng chuyển đổi số và quản lý dựa trên dữ liệu thực. Cơ chế khoán vốn dựa vào ước lượng doanh thu đã tồn tại hàng chục năm, đơn giản nhưng không còn phù hợp với yêu cầu minh bạch và công bằng. Không ít trường hợp “khoán thấp, khai ít” hoặc “khoán cao, khiếu nại nhiều”, gây méo mó trong chính sách.
Thế nhưng, giữa lý tưởng và thực tế luôn tồn tại khoảng cách. Việc chuyển sang cơ chế tự kê khai dù đúng hướng sẽ khiến nhiều hộ kinh doanh nhỏ đối mặt với nguy cơ tăng nghĩa vụ thuế, do doanh thu thực tế có thể cao hơn nhiều so với mức khoán cũ. Và điều này, nếu không được đánh giá kỹ, có thể làm chệch mục tiêu cải thiện đời sống người dân.
Cải cách thuế, vì thế, cần được thiết kế với tinh thần minh bạch, nhưng nhân văn; hiệu quả nhưng phải công bằng, để những người kinh doanh nhỏ cảm nhận được Nhà nước đang đồng hành với họ trên hành trình chính thức hóa hoạt động và đóng góp minh bạch cho ngân sách.
Trình bày báo cáo thẩm tra dự thảo Luật Quản lý thuế (sửa đổi) tại phiên họp đầu tuần này (13-10-2025) của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính Phan Văn Mãi cho rằng, cần đánh giá tác động cụ thể đối với các nhóm hộ kinh doanh khi chuyển từ khoán sang kê khai. Bởi với những hộ đang áp dụng mức thuế khoán thấp, việc chuyển sang kê khai theo doanh thu thực tế có thể khiến số thuế phải nộp tăng đáng kể. Nếu sự thay đổi về doanh thu theo kê khai so với mức khoán đang thực hiện là quá lớn, cần cân nhắc phương án điều chỉnh lại các mức thuế suất trong các luật chính sách để gánh nặng thuế không bị ảnh hưởng quá lớn.
Bên cạnh đó, một số ủy ban của Quốc hội lưu ý về tính khả thi của việc để hộ kinh doanh tự khai, tự tính, tự chịu trách nhiệm. Với doanh nghiệp có bộ máy kế toán, điều này là bình thường. Nhưng với hộ buôn bán nhỏ, kinh doanh tự phát vốn chưa quen với hóa đơn điện tử hay sổ sách kế toán thì đây là gánh nặng đáng kể. Thường trực Ủy ban Văn hóa và Xã hội đề nghị Chính phủ cần quy định đơn giản, dễ hiểu, dễ thực hiện, đồng thời phải có cơ chế hỗ trợ, hướng dẫn hoặc xác nhận của cơ quan thuế. Không thể kỳ vọng hàng triệu tiểu thương, chủ quán ăn, cửa hàng tạp hóa… tự nhiên “biết làm kế toán” chỉ sau vài tháng tập huấn.
Cùng quan điểm, Thường trực Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cảnh báo, phạm vi tác động của chính sách này rất rộng, tiềm ẩn rủi ro nếu thiếu đánh giá tác động đầy đủ. Đặc biệt, việc bỏ phương pháp khoán thuế có thể tạo ra khoảng trống pháp lý. Bởi lẽ, Luật Thuế giá trị gia tăng quy định hai phương pháp tính thuế là phương pháp khấu trừ thuế và phương pháp tính trực tiếp; hộ, cá nhân sản xuất, kinh doanh không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ chế độ kế toán, hóa đơn, chứng từ thì nộp thuế theo phương pháp khoán thuế quy định tại Luật Quản lý thuế, trong khi dự thảo luật sửa đổi đã bỏ phương pháp khoán thuế.
Từ góc nhìn kinh tế – xã hội, có thể nói việc chuyển sang cơ chế tự kê khai là xu hướng tiến bộ, phản ánh nguyên tắc “người nộp thuế tự giác, Nhà nước giám sát”. Nhưng với nước ta, nơi số hộ, cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ chiếm hơn 60% hoạt động thương mại bán lẻ, thì tốc độ cải cách cần phù hợp với khả năng hấp thụ của xã hội.
Chị H., chủ một cửa hàng tạp hóa nhỏ ở phường Thanh Xuân, Hà Nội, chia sẻ: “Giờ tôi thật sự rối như tơ vò, không biết phải bắt đầu từ đâu với phần mềm kế toán rồi đến các loại báo cáo thuế, biểu mẫu… Làm xong phần A thì mất cả ngày, vừa nộp xong ứng dụng lại được yêu cầu làm tiếp phần B, lại mất thêm một ngày nữa. Tính ra đã hơn trăm ngày rồi mà tôi vẫn chưa hiểu hết quy trình”. Đây có lẽ là tâm thế chung của hàng triệu hộ kinh doanh nhỏ đang loay hoay trước thay đổi trong cách tính và kê khai thuế.
Một trong những tư tưởng quan trọng của Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân đó là tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người dân và doanh nghiệp làm giàu chính đáng. Một hệ thống thuế tốt không chỉ minh bạch mà còn phải nuôi dưỡng nguồn thu, tạo động lực cho người kinh doanh tiếp tục làm ăn, mở rộng quy mô. Cải cách thuế, vì thế, cần được thiết kế với tinh thần minh bạch, nhưng nhân văn; hiệu quả nhưng phải công bằng, để những người kinh doanh nhỏ cảm nhận được Nhà nước đang đồng hành với họ trên hành trình chính thức hóa hoạt động và đóng góp minh bạch cho ngân sách. Chính điều đó sẽ thúc đẩy họ mở rộng làm ăn, đóng góp nhiều hơn cho đất nước.
Nguồn: https://stockbiz.vn/tin-tuc/giam-ganh-nang-thue-cho-ho-ca-nhan-kinh-doanh/36108127
