Giám sát dòng tiền: Giải pháp lành mạnh hóa thị trường trái phiếu

Giám sát dòng tiền: Giải pháp lành mạnh hóa thị trường trái phiếu

Thị trường trái phiếu chỉ bền vững khi niềm tin, tri thức và kỷ luật vận hành song hành. Khi doanh nghiệp coi minh bạch là vốn, nhà đầu tư coi hiểu biết là sức mạnh, và cơ quan quản lý coi dữ liệu là công cụ giám sát hiệu quả, chúng ta sẽ có một thị trường vừa an toàn, vừa phát triển, đồng hành cùng tăng trưởng kinh tế bền vững.

Trong kết luận của Thanh tra Chính phủ ngày 05/08/2025, 5 tổ chức tín dụng (TCTD) được thanh tra cung cấp gồm ACB, VIB, OCB, VPBank và MB, có 4/5 TCTD thực hiện chưa đúng quy định về hồ sơ phát hành trái phiếu, 1/5 TCTD không xây dựng kế hoạch nguồn vốn và sử dụng nguồn vốn của năm tài chính đối với việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) và phát hành TPDN không đúng phương án phát hành trái phiếu đã được HĐQT phê duyệt.

Sau đó, phía các ngân hàng cũng đã phản hồi về thông tin trong kết luận thanh tra. Theo kết luận của Thanh tra Chính phủ, hai lô trái phiếu do ACB phát hành vào ngày 19/12/2018 và 06/12/2019 có mục đích sử dụng vốn được nêu trong phương án phát hành là để cho vay trung và dài hạn. Tuy nhiên, trong quá trình kiểm tra, do số liệu báo cáo tại một số thời điểm chưa khớp về thời gian và có bao gồm cả các khoản vay ngắn hạn, nên phát sinh yêu cầu rà soát và khắc phục theo quy định của cơ quan thanh tra. ACB cho biết đã hoàn tất toàn bộ nội dung khắc phục và gửi báo cáo khắc phục vào ngày 24/09/2025, theo đúng yêu cầu từ cơ quan chức năng.

MB là một trong các tổ chức được thanh tra trong phạm vi hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ, với mục đích sử dụng vốn đã công bố là “phục vụ nhu cầu cấp tín dụng, đầu tư”. Trong quá trình kiểm tra, một số lô trái phiếu được chọn mẫu rà soát tại thời điểm MB chưa triển khai hoạt động đầu tư, do ngân hàng tập trung ưu tiên nguồn vốn cho vay – phù hợp với nội dung và phạm vi đã công bố. Các lô trái phiếu được đề cập đều đã được MB thực hiện đầy đủ nghĩa vụ, phần lớn đã tất toán, số còn lại (gần 650 tỷ đồng) đang được quản lý đúng quy định.

Tại VPBank, 7 lô trái phiếu (phát hành năm 2016, 2021, 2022) có mục đích phát hành là cho vay trung và dài hạn. Tuy nhiên thực tế tại thời điểm phát hành, VPBank chưa có các khoản giải ngân trung và dài hạn, nên ngân hàng tối ưu và sử dụng nguồn vốn cho vay kỳ hạn 12 tháng. Khi các khoản cho vay này đến hạn theo lịch trả nợ, VPBank đã tiếp tục sử dụng nguồn vốn này để giải ngân theo mục đích đã công bố. VPBank cho biết, tất cả các lô trái phiếu nêu trên đều đã được thanh toán đầy đủ gốc, lãi cho các trái chủ đúng hạn. Song song đó, VPBank đã áp dụng biện pháp tách bạch các khoản huy động trái phiếu trên hệ thống để đảm bảo tuân thủ nghiêm túc theo hướng dẫn của cơ quan thanh tra. Với các kết luận về nghĩa vụ công bố thông tin, VPBank đã nhanh chóng hoàn thiện công tác kiểm toán và tiến hành công bố thông tin đầy đủ theo đúng quy định.

Liên quan đến kết luận thanh tra, OCB cho biết trong suốt thời gian phát hành và sử dụng vốn từ trái phiếu phục vụ kinh doanh, OCB luôn thực hiện nghiêm túc trách nhiệm công bố thông tin, hoàn thành đầy đủ nghĩa vụ tài chính đối với nhà đầu tư về việc thanh toán gốc, lãi đúng hạn theo điều khoản, điều kiện phát hành. Đối với kết luận của cơ quan chức năng về một số lỗi phát sinh trong giai đoạn trước đây, Ngân hàng đều đã báo cáo, giải trình chi tiết nguyên nhân và hướng khắc phục ngay khi nhận được yêu cầu. Những nội dung kiến nghị, nhắc nhở cũng đều được OCB tiếp thu, rút kinh nghiệm và kịp thời bổ sung cập nhật vào quy trình, thủ tục nội bộ cho nghiệp vụ phát hành TPDN trở về sau.

Các ngân hàng đều khẳng định luôn tuân thủ các chuẩn mực về quản trị rủi ro và đảm bảo quyền lợi của các nhà đầu tư, các đối tác cũng như các cổ đông của ngân hàng.

Nhận định về thị trường trái phiếu, ông Nguyễn Quang Huy, CEO Khoa Tài chính – Ngân hàng, Trường Đại học Nguyễn Trãi – cho rằng, nguyên nhân sâu xa không chỉ nằm ở áp lực vốn ngắn hạn của doanh nghiệp mà còn ở cấu trúc giám sát thị trường. Ông chỉ ra hàng loạt yếu tố như: công tác giám sát sau phát hành chưa được thiết kế đồng bộ, cơ chế công bố thông tin còn thiếu chiều sâu, vai trò trung gian giám sát chưa được phát huy đầy đủ, và trình độ phân tích rủi ro của một bộ phận nhà đầu tư vẫn còn hạn chế.

Theo ông Huy, không chỉ tạo ra rủi ro riêng lẻ mà còn làm xói mòn niềm tin của toàn thị trường, khiến chi phí vốn tăng lên và tính thanh khoản suy giảm. Khi niềm tin bị tổn thương, thị trường trái phiếu – vốn là kênh huy động vốn trung và dài hạn – sẽ khó phát huy đúng vai trò chiến lược của mình.

Ông Huy cho rằng, dù khung pháp lý hiện nay đã được củng cố, điểm yếu lớn nhất nằm ở khâu hậu kiểm và quản trị dòng tiền sau phát hành. Việc tách biệt tài khoản sử dụng vốn trái phiếu chưa được áp dụng triệt để, khiến cơ quan quản lý và nhà đầu tư khó theo dõi dòng tiền thực tế. Bên cạnh đó, sự tham gia của các tổ chức trung gian như ngân hàng giám sát hay đại lý phát hành chưa được quy định đầy đủ về quyền và nghĩa vụ; trong khi báo cáo sử dụng vốn thường chỉ mang tính định kỳ, chưa có cơ chế cảnh báo sớm rủi ro.

Để khắc phục, ông Huy đề xuất cần đồng thời kết hợp biện pháp kỹ thuật, pháp lý và công nghệ giám sát, hướng đến một cơ chế giám sát xuyên suốt, minh bạch và có tính kết nối dữ liệu liên ngành, thay vì chỉ dựa vào báo cáo thủ công từ doanh nghiệp. Ông Huy đề xuất 4 giải pháp:

Đầu tiên, áp dụng tài khoản chuyên biệt tại ngân hàng giám sát để quản lý toàn bộ dòng tiền huy động, chỉ giải ngân khi có chứng từ hợp lệ và phục vụ đúng mục đích.

Thứ hai, thiết lập cơ chế giám sát độc lập, có quyền tạm dừng giải ngân và báo cáo trực tiếp cho cơ quan quản lý khi phát hiện dấu hiệu bất thường.

Thứ ba, ứng dụng nền tảng số trong giám sát dòng tiền, giúp kết nối dữ liệu giữa doanh nghiệp, ngân hàng và cơ quan quản lý, đảm bảo theo dõi gần như thời gian thực.

Cuối cùng, cần kiểm toán việc sử dụng vốn định kỳ, mở rộng phạm vi kiểm toán từ tài chính sang mục đích huy động, tạo lớp kiểm chứng độc lập cho thị trường.

Về chế tài, ông Huy đánh giá mức xử phạt hành chính hiện nay chưa đủ sức răn đe, nhưng lưu ý việc tăng hình phạt cần đi đôi với phục hồi niềm tin thị trường. Với những trường hợp cố ý sử dụng vốn sai mục đích gây thiệt hại, có thể xem xét trách nhiệm pháp lý cao hơn, song phải dựa trên tiêu chí rõ ràng để không tạo tâm lý e ngại phát hành hợp pháp.

Song song đó, phát triển hệ thống xếp hạng tín nhiệm độc lập là giải pháp “mềm” nhưng có tác dụng lâu dài. Khi doanh nghiệp biết rằng mọi hành vi đều phản ánh trực tiếp vào điểm tín nhiệm và chi phí huy động, họ sẽ “tự kỷ luật” bằng cơ chế thị trường.

Giải pháp dài hạn, theo ông Huy, là cần xây dựng văn hóa minh bạch và tri thức tài chính trong toàn thị trường. Ông đề xuất 5 hướng hành động: Nâng cao năng lực nhà đầu tư; đưa giáo dục tài chính vào trường học; chuẩn hóa công bố thông tin; phát triển hệ thống cảnh báo sớm rủi ro; và khuyến khích doanh nghiệp tuân thủ chuẩn mực tốt bằng ưu đãi về thủ tục và chi phí huy động.

Ông Huy kết luận: “Thị trường trái phiếu chỉ bền vững khi niềm tin, tri thức và kỷ luật vận hành song hành. Khi doanh nghiệp coi minh bạch là vốn, nhà đầu tư coi hiểu biết là sức mạnh, và cơ quan quản lý coi dữ liệu là công cụ giám sát hiệu quả, chúng ta sẽ có một thị trường vừa an toàn, vừa phát triển, đồng hành cùng tăng trưởng kinh tế bền vững”.

Cát Lam

FILI

– 15:11 22/10/2025