HSBC: Giải đáp 5 câu hỏi quanh câu chuyện nâng hạng lên thị trường mới nổi (EM)

Bất chấp thuế quan từ Mỹ, chứng khoán Việt Nam đã tăng 40% từ đầu năm, trở thành một trong những thị trường tăng mạnh nhất thế giới. Báo cáo HBSC đã đưa ra giải đáp đối với 5 câu hỏi từ các nhà đầu tư trước nỗ lực nâng hạng lên thị trường mới nổi của Việt Nam.

Việt Nam đã tiến bộ đến đâu?

Để được nâng hạng lên thị trường mới nổi, một thị trường phải đáp ứng nhiều tiêu chí trong khung Quality of Markets của FTSE. Việt Nam đã đáp ứng các tiêu chí định lượng như quy mô thị trường, khối lượng giao dịch, và sự hiện diện của các cổ phiếu vốn hóa lớn. Tuy nhiên, vẫn bị xếp hạng thị trường cận biên do các hạn chế về chất lượng.

Ví dụ, trước đây FTSE đánh giá Việt Nam chưa đạt tiêu chí về Chu kỳ thanh toán (DvP) và Chi phí liên quan đến giao dịch thất bại. Vấn đề nằm ở việc Việt Nam yêu cầu kiểm tra trước giao dịch để đảm bảo có đủ tiền, khiến quá trình giao dịch và thanh toán trở nên phức tạp.

Trong cập nhật mới nhất, FTSE thừa nhận Việt Nam hiện đã đáp ứng 7/9 tiêu chí cần thiết. Những tiến bộ nổi bật ở 2 tiêu chí còn lại đã củng cố cơ hội nâng hạng. Báo cáo của HSBC cho rằng, điều này đưa Việt Nam tiến gần hơn tới thị trường mới nổi, nhưng cũng lưu ý rằng FTSE cũng sẽ tham khảo ý kiến nhà đầu tư và công ty chứng khoán trước khi quyết định.

“Nếu được xác nhận, việc nâng hạng có thể cần ít nhất 6 tháng để đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra suôn sẻ. Trong các lần nâng hạng trước, việc chuyển đổi từ cận biên lên mới nổi thường mất khoảng 1 năm”, HSBC nhận định.

Giới hạn sở hữu nước ngoài (FOL) có phải là vấn đề?

Một trong những vấn đề mà FTSE đã nêu ra là quy trình đăng ký phức tạp cho nhà đầu tư nước ngoài. Ngoài ra, trong một số ngành như ngân hàng, hàng không và viễn thông cũng tồn tại giới hạn sở hữu nước ngoài (FOL). Thông thường, mức giới hạn này là tối đa 50%, nhưng riêng với ngân hàng thương mại thì mức trần chỉ là 30%.

HSBC cho rằng, điều này có nghĩa là khi nhà đầu tư nước ngoài đã mua đủ 50% cổ phần của một công ty, họ chỉ có thể giao dịch với những nhà đầu tư nước ngoài khác. Từ đó hình thành một mức giá dành riêng cho nhà đầu tư nước ngoài, khác với giá dành cho nhà đầu tư trong nước. Mặc dù đây không hẳn là một yêu cầu bắt buộc để FTSE nâng hạng, nhưng có thể là vấn đề mà nhà đầu tư quan tâm và nêu ra.

“Hiện tại, chỉ có 12 cổ phiếu trong rổ VN-Index đã chạm trần FOL. Tính chung, VN-Index có mức FOL trung bình là 42%, trong khi tỷ lệ sở hữu thực tế của nhà đầu tư nước ngoài chỉ khoảng 17%, tức là chưa bằng một nửa giới hạn cho phép”, Báo cáo nhận định.

Tại sao Việt Nam chưa có trong danh sách theo dõi (watchlist) của MSCI?

Việt Nam hiện chưa có trong danh sách theo dõi của MSCI cho khả năng nâng hạng lên thị trường mới nổi (EM). Để được đưa vào danh sách này, Việt Nam phải đáp ứng bộ tiêu chí đánh giá của MSCI, vốn khắt khe hơn FTSE. MSCI sử dụng khung đánh giá gồm 18 yếu tố, trong khi FTSE chỉ có 9 tiêu chí.

Báo cáo Global Market Accessibility Review 2024 của MSCI đã chỉ ra 9 lĩnh vực mà thị trường Việt Nam vẫn chưa đáp ứng kỳ vọng. Một trong số đó là FOL, ngoài ra còn có thiếu các công bố thông tin chi tiết bằng tiếng Anh; chưa có thị trường ngoại tệ ở nước ngoài (offshore); các hạn chế trong thị trường ngoại tệ trong nước (onshore); yêu cầu ký quỹ trước giao dịch; các hạn chế trong chuyển nhượng ngoài sàn (off-market transfers).

Theo HSBC, kể từ kỳ đánh giá gần nhất của MSCI, cơ quan quản lý trong nước đã xử lý một phần các vấn đề này. Tuy nhiên, các vấn đề liên quan đến giới hạn FOL và công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá (FX hedging) vẫn chưa được giải quyết.

“Trong kịch bản khả quan nhất, ngay cả khi MSCI đưa Việt Nam vào danh sách theo dõi trong kỳ đánh giá tháng 6/2026, thì việc nâng hạng cũng khó diễn ra trước 2028”, HSBC nhận định.

Việc nâng hạng có dẫn đến dòng vốn đáng kể không?

HSBC cho rằng, câu trả lời ngắn gọn là có. Nếu được nâng hạng, Việt Nam sẽ tự động được đưa vào các chỉ số như FTSE All-World, FTSE EM và FTSE Asia. Khi đó, các quỹ thụ động (passive funds) tham chiếu theo những chỉ số này sẽ buộc phải mua cổ phiếu hoặc ETF Việt Nam. Các quỹ chủ động (active funds) thì có quyền lựa chọn.

Theo phân tích của HSBC, một tỷ lệ lớn các quỹ chủ động châu Á và EM đã nắm giữ cổ phiếu Việt Nam: 38% quỹ châu Á; 30% quỹ GEM (Global Emerging Markets). Hiện tại, các quỹ châu Á đã sở hữu trung bình 0,5% danh mục ở Việt Nam. Số lượng quỹ chuyên biệt đầu tư vào Việt Nam cũng tăng mạnh trong những năm gần đây với hơn 100 quỹ với tổng tài sản quản lý (AUM) khoảng 11 tỷ USD so với năm 2014 chỉ có 17 quỹ với 3 tỷ USD AUM.

Một điểm quan trọng theo HSBC cần lưu ý là phần lớn các quỹ thụ động đầu tư vào EM và châu Á tham chiếu theo chỉ số của MSCI, trong khi chỉ một số ít theo chỉ số của FTSE. Vì FTSE sẽ xem xét nâng hạng Việt Nam vào tháng 10/2025, trong khi quyết định của MSCI có thể mất vài năm nữa, nên chỉ các quỹ thụ động theo FTSE mới buộc phải mua cổ phiếu Việt Nam sau khi được đưa vào chỉ số.

Dựa trên giả định, HSBC ước tính dòng vốn tiềm năng như sau:

Nếu Việt Nam được nâng hạng lên EM với quy mô vốn hóa hiện tại (vẫn ở mức thị trường cận biên), tỷ trọng của Việt Nam sẽ khoảng 0,6% trong FTSE Asia và 0,5% trong FTSE EM. Khi đó, dự kiến 1,5 tỷ USD vốn ngoại sẽ chảy vào TTCK Việt Nam thông qua các quỹ thụ động, chủ yếu từ quỹ tham chiếu FTSE EM và FTSE Global ex US.

Nếu tỷ trọng của Việt Nam trong chỉ số EM Asia được nâng lên 1,3% – tương tự như Indonesia hiện nay – dòng vốn có thể đạt tới 3 tỷ USD.

Đối với các quỹ chủ động, do nhiều quỹ đã đầu tư vào Việt Nam, sau khi điều chỉnh, chúng tôi ước tính dòng vốn từ nhóm này sẽ nằm trong khoảng 1,9 – 7,4 tỷ USD, tùy thuộc vào tỷ trọng thực tế của Việt Nam trong chỉ số.

Chúng ta có thể rút ra bài học gì từ những lần nâng hạng trước đây?

Trong 10 năm qua, nhiều thị trường đã được MSCI và FTSE nâng hạng. Việt Nam có thể rút ra bài học từ những kinh nghiệm này.

Ả Rập Xê Út và Kuwait là hai thị trường mới nhất được FTSE nâng hạng từ cận biên lên mới nổi. Trong 6 tháng trước khi có thông báo chính thức về việc được thêm vào chỉ số, diễn biến thị trường của họ nhìn chung khá ổn định, gần như đi ngang.

Cổ phiếu Ả Rập Xê Út đã tăng 15% từ khi có thông báo được thêm vào chỉ số đến khi thực hiện đợt giải ngân đầu tiên. Do quy mô thị trường Ả Rập Xê Út lớn, FTSE đã chia quá trình thêm vào chỉ số thành 6 giai đoạn. Trong khi đó, Qatar lại có diễn biến kém tích cực hơn, thậm chí dưới hiệu suất chung.

Trái lại, Việt Nam đã có một đợt tăng trưởng mạnh mẽ vượt trội, với mức tăng 37% chỉ trong 6 tháng qua. So với các thị trường được MSCI nâng hạng, diễn biến của Việt Nam cũng khá ấn tượng. Trường hợp so sánh tốt nhất là UAE và Qatar, được MSCI nâng hạng vào năm 2014. UAE tăng 33% trong 6 tháng trước khi công bố nâng hạng, và thêm 43% từ khi xác nhận đến khi được đưa vào chỉ số. Qatar tăng 46% trong giai đoạn từ khi công bố đến khi chính thức được thêm vào.

“Tuy nhiên, cần thận trọng khi cho rằng tất cả mức tăng này chỉ đến từ việc MSCI nâng hạng, bởi giai đoạn đó cũng trùng với đợt giá dầu Brent tăng mạnh, vượt trên 110 USD/thùng”, HSBC khuyến cáo.