Nhu cầu cấp thiết về nguồn nhân lực đường sắt
Bộ Xây dựng vừa trình Chính phủ dự thảo Đề án “Đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”. Đây là bước chuẩn bị quan trọng trong bối cảnh ngành đường sắt đang đứng trước giai đoạn phát triển đột phá với nhiều dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia, trong đó nổi bật là đường sắt cao tốc Bắc – Nam và tuyến Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng.
Bên cạnh đó, Chính phủ cũng đã phê duyệt quy hoạch phát triển 9 tuyến đường sắt mới, nâng cấp 7 tuyến hiện hữu, đồng thời đặt mục tiêu đến năm 2045 phát triển thêm 28 tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM với tổng chiều dài hơn 1.100 km. Đây đều là những dự án quy mô đầu tư lớn, yêu cầu công nghệ hiện đại và nguồn nhân lực trình độ cao để đảm nhận công tác thiết kế, xây dựng, quản lý và vận hành.
Thực tiễn quốc tế từ Nhật Bản, Pháp, Đức, Trung Quốc hay Hàn Quốc cho thấy, việc phát triển hệ thống đường sắt tốc độ cao luôn gắn liền với chiến lược đào tạo nhân lực bài bản từ sớm.
Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay, Bộ Xây dựng thừa nhận ngành đường sắt đang gặp thách thức lớn về nguồn nhân lực khi vừa thiếu về số lượng vừa chưa đáp ứng yêu cầu chất lượng, đặc biệt là đội ngũ chuyên gia có khả năng làm chủ công nghệ cao, quản lý dự án phức tạp và vận hành hệ thống hiện đại.
Thêm vào đó, phần lớn công nghệ cốt lõi như thiết kế đầu máy, chế tạo toa xe, hệ thống tín hiệu, tự động hóa, điện khí hóa vẫn phụ thuộc vào nước ngoài, khả năng nội địa hóa còn hạn chế. Nếu không có kế hoạch đào tạo và phát triển nhân lực kịp thời, Việt Nam sẽ khó tiếp nhận, làm chủ công nghệ và tiếp tục rơi vào tình trạng phụ thuộc trong suốt vòng đời các dự án đường sắt.
Mục tiêu đào tạo 140.000 nhân lực đến năm 2045
Chính vì vậy, Bộ Xây dựng cho rằng việc xây dựng và triển khai Đề án đào tạo, phát triển nguồn nhân lực đường sắt là hết sức cấp thiết, nhằm chủ động nguồn nhân lực chất lượng cao, bảo đảm đủ số lượng, đúng thời điểm và đạt trình độ chuyên môn cần thiết, phục vụ hiệu quả việc xây dựng và vận hành hệ thống đường sắt hiện đại, đồng thời thúc đẩy hình thành ngành công nghiệp đường sắt quốc gia tự chủ, có năng lực cạnh tranh quốc tế.
Theo mục tiêu của Đề án, Việt Nam sẽ xây dựng đội ngũ nhân lực đường sắt đồng bộ, có trình độ chuyên môn, kỹ năng nghề nghiệp và năng lực công nghệ cao, đáp ứng yêu cầu triển khai các dự án đường sắt tốc độ cao, đường sắt điện khí hóa và đường sắt đô thị. Từ đó, ngành sẽ từng bước tiếp nhận, làm chủ công nghệ, nâng cao sức cạnh tranh và phát triển bền vững.
Trong giai đoạn 2025 – 2030, kế hoạch đặt ra là đào tạo ít nhất 35.000 nhân lực, tập trung vào lực lượng chất lượng cao phục vụ triển khai các dự án trọng điểm, đồng thời bổ sung đội ngũ giảng viên cho các cơ sở đào tạo.
Theo trình độ, sẽ có khoảng 1.000 người được đào tạo sau đại học, 14.000 người bậc đại học, 11.000 người bậc cao đẳng và 9.000 người bậc trung cấp.
Nếu phân theo nhóm ngành, sẽ có khoảng 4.700 người trong lĩnh vực kỹ thuật xây dựng công trình đường sắt, 16.300 người lĩnh vực xây dựng, 3.700 người lĩnh vực thông tin – tín hiệu, 1.100 người hệ thống điện và năng lượng, 1.700 người ngành đầu máy – toa xe, 1.500 người trong lĩnh vực kinh tế xây dựng và vận tải đường sắt cùng 6.000 người chuyên ngành khai thác vận tải.
Song song với đó, ít nhất 12.000 người sẽ được đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ phục vụ vận hành, khai thác và bảo trì các tuyến đường sắt, trong đó có 4.500 người cho tuyến đường sắt quốc gia và 7.500 người cho các tuyến đô thị.
Khoảng 500 lượt cán bộ, công chức, viên chức sẽ được bồi dưỡng về quản lý nhà nước trong lĩnh vực đường sắt, 1.000 lượt khác được đào tạo nâng cao năng lực quản lý dự án.
Ngoài ra, dự kiến tuyển chọn ít nhất 1.000 người từ các cơ sở nghiên cứu, doanh nghiệp xây dựng, vận hành và công nghiệp đường sắt để tham gia trực tiếp vào quá trình nghiên cứu, tiếp nhận chuyển giao công nghệ, dần làm chủ các khâu như kiểm định kỹ thuật, nghiệm thu, giám sát thi công, lắp ráp và cải tiến đầu máy – toa xe, lắp đặt và vận hành hệ thống tín hiệu hiện đại, bảo trì sửa chữa lớn.
Giai đoạn 2031 – 2045, số lượng nhân lực được đào tạo sẽ tăng lên ít nhất 105.000 người, trong đó ngoài các nhóm ngành, bậc đào tạo tương tự giai đoạn đầu, số nhân lực được tuyển chọn tham gia nghiên cứu và tiếp nhận công nghệ sẽ tăng mạnh lên khoảng 5.000 người.
Giải pháp và nguồn lực thực hiện
Để hiện thực hóa các mục tiêu, dự thảo Đề án đưa ra 7 nhóm nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu. Bộ Xây dựng nhấn mạnh việc hoàn thiện thể chế, chính sách phát triển nhân lực, trong đó có các cơ chế ưu đãi, đãi ngộ để thu hút, sử dụng và giữ chân nhân lực chất lượng cao như cán bộ quản lý, kỹ sư, giảng viên, chuyên gia kỹ thuật.
Bên cạnh đó là cơ chế hợp tác Nhà nước – Nhà trường – Doanh nghiệp, khuyến khích mô hình hợp tác công – tư để kết hợp ngân sách nhà nước với nguồn vốn xã hội hóa trong và ngoài nước.
Cùng với đó, cần đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất, trang thiết bị cho các cơ sở đào tạo và nghiên cứu, xây dựng trung tâm thực hành, thí nghiệm chuyên sâu đạt chuẩn quốc tế, phục vụ đào tạo nhân lực chất lượng cao và nghiên cứu – triển khai công nghệ đường sắt tốc độ cao, điện khí hóa và đô thị.
Đề án cũng nhấn mạnh đến việc bồi dưỡng nghiệp vụ cho lực lượng vận hành, khai thác, bảo trì, quản lý nhà nước và quản lý dự án; đồng thời phát triển nguồn nhân lực nghiên cứu, ứng dụng công nghệ mới, chú trọng chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo và robot.
Ngoài ra, Bộ Xây dựng khẳng định cần đẩy mạnh hợp tác quốc tế trong đào tạo nhân lực đường sắt, tiếp nhận chuyển giao kỹ thuật từ các quốc gia có nền đường sắt phát triển, đồng thời tăng cường truyền thông để thu hút người học.
Về kinh phí thực hiện, dự thảo xác định nguồn vốn sẽ được phân bổ đa dạng. Nguồn vốn đầu tư dự án sẽ bao gồm chi phí đào tạo nhân lực vận hành, khai thác, bảo trì và chuyển giao công nghệ do nhà sản xuất, nhà cung ứng dịch vụ thực hiện.
Ngân sách nhà nước sẽ đảm nhiệm chi phí đào tạo cán bộ quản lý, tăng cường năng lực cho các cơ sở đào tạo, triển khai chính sách khuyến khích người học và đào tạo giảng viên, chuyên gia. Doanh nghiệp tự chi trả đào tạo nhân lực phục vụ nhu cầu sản xuất, vận hành, khai thác và nghiên cứu phát triển.
Người học và đơn vị sử dụng lao động sẽ chi phí đào tạo bậc đại học, giáo dục nghề nghiệp hoặc theo hình thức đặt hàng. Ngoài ra, còn có thể huy động thêm nguồn hỗ trợ quốc tế và các nguồn vốn hợp pháp khác từ tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước.
Bộ Xây dựng kỳ vọng rằng, với sự chuẩn bị đồng bộ về nhân lực, Việt Nam sẽ có đủ khả năng tiếp nhận, làm chủ công nghệ, vận hành hiệu quả các dự án đường sắt hiện đại, qua đó từng bước hình thành ngành công nghiệp đường sắt quốc gia tự chủ, có sức cạnh tranh trong khu vực và trên thế giới.
Nguồn: https://kinhtechungkhoan.vn/loat-du-an-duong-sat-chuan-bi-khoi-cong-bo-xay-dung-len-ke-hoach-chua-tung-co-1403149.html
