Khủng hoảng tài chính và cú sốc đội vốn đe dọa toàn bộ dự án
Dự án đường sắt cao tốc California – tham vọng kết nối San Francisco và Los Angeles bằng tàu chạy 354 km/h – đang vấp phải bức tường tài chính lớn nhất kể từ khi được khởi động vào năm 2008. Với chi phí ban đầu dự kiến 33 tỷ USD và cam kết hoàn thành trước năm 2020, dự án hiện đã đội vốn lên hơn 128 tỷ USD. Hạ tầng hiện tại mới chỉ hoàn thành phần móng và kết cấu cho khoảng 119 dặm tại Central Valley, nhưng chưa hề lắp đặt bất kỳ đoạn đường ray nào.
Chi phí đội vốn diễn ra âm ỉ suốt nhiều năm, từ các lần điều chỉnh lên 64 rồi 89 tỷ USD trong giai đoạn 2018–2023, đến mức tăng vọt hiện tại. Theo các chuyên gia hạ tầng, nguyên nhân đến từ hàng loạt yếu tố: chi phí giải phóng mặt bằng tăng cao do vướng pháp lý và sự phản đối của người dân; chi phí vật liệu và nhân công leo thang sau đại dịch; và đặc biệt là sự thiếu nhất quán trong thiết kế kỹ thuật và chiến lược tài chính từng giai đoạn.
Nguồn vốn ban đầu dựa trên 10 tỷ USD trái phiếu do cử tri bang phê duyệt và nguồn thu từ chương trình cap-and-trade (chính sách giới hạn lượng khí thải carbon và cho phép doanh nghiệp mua bán hạn ngạch phát thải) của bang. Tuy nhiên, hai nguồn này hiện đã cạn. Chính phủ liên bang – với tổng cam kết khoảng 4 tỷ USD – hiện đang yêu cầu bang chứng minh năng lực huy động thêm 7 tỷ USD để hoàn thiện đoạn đầu tiên dài 171 dặm. Nếu không có kế hoạch khả thi trước giữa tháng 7, Bộ Giao thông Vận tải Hoa Kỳ có thể thu hồi toàn bộ khoản viện trợ, đẩy dự án vào tình trạng đứt dòng vốn.
Sức ép này đang khiến nội bộ cơ quan đường sắt bang California rung chuyển. Nhiều thành viên hội đồng quản trị bày tỏ lo ngại về khả năng phải dừng các hợp đồng xây dựng nếu ngân sách bị cắt. Đồng thời, trong nội bộ chính quyền bang cũng xuất hiện sự chia rẽ: Thống đốc Gavin Newsom đề xuất cấp 1 tỷ USD mỗi năm trong 20 năm để giữ chân dự án, trong khi một số nghị sĩ chỉ trích kế hoạch này là “thiếu trách nhiệm tài khóa”, nhất là khi ngân sách bang đang thâm hụt.
Khủng hoảng tài chính không chỉ bóp nghẹt tiến độ kỹ thuật mà còn gây tổn hại nghiêm trọng đến uy tín của dự án – từng được kỳ vọng là hình mẫu giao thông xanh tại Mỹ. Với chi phí ngày càng tăng, thời gian hoàn thành không rõ ràng và nguy cơ mất viện trợ liên bang, tương lai của tuyến tàu cao tốc đầu tiên tại Mỹ đang bị đặt trước dấu hỏi lớn.
Cơ hội cuối cùng: gọi vốn tư nhân để đổi lấy bảo đảm hoàn vốn
Trong bối cảnh nguồn tài chính công cạn kiệt, ban lãnh đạo dự án đang hướng sự kỳ vọng vào khu vực tư nhân như một lối thoát sống còn. Giám đốc điều hành Ian Choudhri, người từng tham gia nhiều dự án tàu cao tốc tại châu Âu và mới đảm nhiệm vị trí này tại California từ năm 2024, cho biết dự án vẫn còn cơ hội nếu chính quyền bang chấp nhận bảo lãnh hoàn vốn cho nhà đầu tư tư nhân.
Tại một hội nghị ngành diễn ra đầu năm 2025, một số nhà đầu tư đã bày tỏ quan tâm đến dự án, tuy nhiên họ yêu cầu có một cơ chế ràng buộc pháp lý để đảm bảo thu hồi vốn, ví dụ như phát hành revenue bonds (trái phiếu hoàn vốn bằng nguồn thu từ vận hành dự án trong tương lai) hoặc ký kết hợp đồng availability payment (hình thức thanh toán định kỳ của nhà nước cho nhà đầu tư dựa trên việc hạ tầng sẵn sàng hoạt động và đáp ứng tiêu chuẩn).
Choudhri cho biết ông đang thúc đẩy thống đốc và các nhà lập pháp xem xét chính thức hóa những phương án này, bởi nếu không có vốn tư nhân, bang sẽ phải vay thêm từ liên bang hoặc tiếp tục phát hành trái phiếu mới – điều không dễ được cử tri chấp thuận sau những thất vọng về tiến độ hiện tại.
Hạ tầng dang dở, hoài nghi lan rộng
Trên thực địa, khối lượng xây dựng tại khu vực Central Valley đang diễn ra chậm chạp. Dự án mới chỉ hoàn thành được hơn 50 công trình hạ tầng như cầu cạn, cầu vượt và hầm chui. Trong tổng số 119 dặm được thi công, chỉ có khoảng 22 dặm là sẵn sàng để đặt đường ray, và việc thi công thực tế vẫn phải chờ đến năm sau mới khởi động. Nếu mọi việc suôn sẻ, tuyến đầu tiên được kỳ vọng sẽ kết nối từ thành phố Merced ở phía Bắc đến Bakersfield ở phía Nam. Tuy nhiên, để hoàn thiện toàn tuyến đến trung tâm Los Angeles và San Francisco, dự án cần thêm ít nhất hai thập kỷ.
Tầm nhìn ban đầu là kết nối hai cực kinh tế lớn nhất California bằng một hệ thống tàu cao tốc hiện đại, có thể chạy với vận tốc lên tới 220 dặm/giờ. Nhưng cho đến nay, nhiều người cho rằng thực tế đang rất xa so với tham vọng. Cơ chế kết nối giữa các đoạn tuyến chưa rõ ràng, hành khách muốn đi từ trung tâm San Francisco hay Los Angeles vẫn phải đổi tàu, và phần lớn đất đai dọc tuyến vẫn chưa được quy hoạch rõ cho phát triển thương mại hay logistics như dự kiến ban đầu.
Sự hoài nghi không chỉ đến từ các chính trị gia đối lập mà còn từ người dân trong khu vực dự án. Những người từng ủng hộ mạnh mẽ ý tưởng tàu cao tốc giờ đây đang đặt câu hỏi về việc liệu chính quyền bang có đủ năng lực để hoàn tất công trình này hay không. Trong khi chi phí tiếp tục tăng, thời gian hoàn thành vẫn chưa có một mốc cụ thể nào được bảo đảm.
Tham khảo: AP
Nguồn: https://kinhtechungkhoan.vn/sieu-du-an-duong-sat-cao-toc-ngon-128-ty-usd-chua-lap-ray-tre-tien-do-ca-thap-ky-nguy-co-mat-trang-von-1388577.html
