Thuế và khai báo tài sản số: Những hướng dẫn mới về thuế đối với nhà đầu tư tiền số

Trước đây, tài sản số tồn tại trong “vùng xám” pháp lý, khiến không ít người tin rằng họ không cần nộp thuế. Tuy nhiên, Luật Công nghiệp công nghệ số có hiệu lực từ năm 2026 và dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân sửa đổi đã thay đổi hoàn toàn cục diện.

Lần đầu tiên, tài sản số được công nhận là tài sản dân sự hợp pháp và đi kèm với nghĩa vụ khai báo, nộp thuế. Cùng với đó, Bộ Tài chính đề xuất áp dụng mức thuế 0,1% trên giá trị chuyển nhượng của từng giao dịch, tương tự cách đánh thuế chứng khoán. Quy định mới này buộc nhà đầu tư phải thay đổi tư duy: giao dịch crypto giờ phải minh bạch, tuân thủ và chịu sự giám sát như bất kỳ kênh đầu tư chính thống nào.

Tranh luận quanh cách tính thuế tài sản số và bài học quốc tế

Đề xuất của Bộ Tài chính tạo ra cuộc tranh luận sôi nổi giữa cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp. Theo lý giải từ cơ quan quản lý, việc thu thuế 0,1% trên giá trị chuyển nhượng có ưu điểm dễ thực hiện, tạo nguồn thu ổn định và có thể áp dụng đồng loạt. Nhà đầu tư phải tự kê khai và nộp thuế, thay vì khấu trừ tại nguồn như nhiều loại thu nhập khác. Song chính điều này cũng dấy lên nhiều lo ngại. Bởi với cách tính theo doanh số, ngay cả khi lỗ, nhà đầu tư vẫn phải nộp thuế.

Đó là lý do các sàn giao dịch như Binance đã đưa ra ý kiến đóng góp với Dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) mới nhất của Bộ Tài chính. Binance cho rằng cho rằng cơ chế này có thể làm suy giảm thanh khoản, khiến nhà đầu tư rời bỏ sàn trong nước. Đồng thời đưa ra đề xuất áp dụng thuế trên lợi nhuận ròng với mức 20%, chỉ khi không xác định được giá vốn và chi phí thì mới áp dụng mức 0,1%.

Thực tế, lo ngại này không phải không có cơ sở. Ấn Độ là ví dụ điển hình khi áp thuế 30% trên lợi nhuận và 1% khấu trừ tại nguồn cho mỗi giao dịch từ năm 2022. Kết quả là khối lượng giao dịch nội địa sụt giảm tới 70%, khi nhà đầu tư tìm đến các sàn nước ngoài để tránh gánh nặng thuế. Indonesia cũng từng áp mức thuế 0,22% cho mỗi giao dịch tài sản số, nhưng sau đó phải miễn trừ cho các nhà tạo lập thị trường để cứu vãn thanh khoản. Những kinh nghiệm này cho thấy một chính sách thuế quá cứng nhắc có thể vô tình làm giảm sức hấp dẫn của cả thị trường.

Một ví dụ cụ thể có thể minh họa rõ sự khác biệt trong cách tính thuế. Giả sử một nhà đầu tư mua 1 BTC với giá BTC 600 triệu đồng và bán ra ở mức 1 tỷ đồng. Nếu tính theo lợi nhuận ròng, 400 triệu đồng chênh lệch sẽ là cơ sở để áp thuế thu nhập cá nhân. Nhưng nếu áp dụng cách tính 0,1% trên doanh số, nhà đầu tư sẽ phải nộp 1 triệu đồng cho giao dịch này, bất kể lãi hay lỗ. Điều này cho thấy sự khác biệt lớn giữa hai mô hình thuế và cũng lý giải vì sao câu chuyện đánh thuế tài sản số đang là chủ đề gây nhiều tranh luận.

Không những vậy, vấn đề đánh thuế còn liên quan đến nguy cơ trùng lặp. Tại châu Âu và Singapore, các cơ quan quản lý đã miễn VAT/GST cho hoạt động đổi crypto sang tiền pháp định, coi đây là dịch vụ tài chính để tránh “đánh thuế hai lần”. Trong khi đó, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cũng đã ban hành khung báo cáo tài sản số (CARF), cho phép các cơ quan thuế trên thế giới chia sẻ dữ liệu giao dịch nhằm ngăn chặn tình trạng trốn thuế xuyên biên giới. Khi những chuẩn mực quốc tế này đi vào áp dụng, ngay cả giao dịch trên sàn quốc tế cũng sẽ không còn nằm ngoài tầm giám sát.

Thách thức khi kê khai và cách nhà đầu tư cần ứng phó

Trong bối cảnh chính sách đang thay đổi, chuyên gia pháp lý và thuế tại Việt Nam cho rằng, lỗi phổ biến nhất của nhà đầu tư là không lưu trữ đầy đủ chứng từ như sao kê giao dịch và lịch sử ví điện tử. Bên cạnh đó, việc quy đổi tỷ giá không nhất quán cũng dẫn đến chênh lệch số liệu khi kê khai, trong khi các giao dịch P2P thường bị bỏ qua vì cho rằng khó bị phát hiện. Để hạn chế rủi ro, nhà đầu tư nên chuẩn bị hồ sơ minh bạch cho từng giao dịch, sử dụng phần mềm quản lý danh mục để theo dõi chi tiết và chủ động kê khai, kể cả khi chính sách còn trong quá trình hoàn thiện.

Song ngay cả khi có quy định rõ ràng, việc thực thi thuế tài sản số vẫn đối mặt nhiều thách thức. Tính phi tập trung và xuyên biên giới của tài sản số khiến việc giám sát phức tạp. Việc xác định giá trị giao dịch cũng khó khăn khi tài sản số được giao dịch trên nhiều sàn với giá khác nhau.

Tuy nhiên, những thách thức này không thể cản trở xu thế tất yếu của việc đưa tài sản số vào khuôn khổ pháp lý. Khi được công nhận và đóng thuế đầy đủ, tài sản số sẽ được bảo vệ pháp lý, các tranh chấp được giải quyết theo quy định. Nhà đầu tư nên xem thuế như “phí bảo hiểm” cho việc tham gia hợp pháp thị trường.