Tâm lý đám đông là gì? – Bản năng tự nhiên, rủi ro lớn
Đám đông không phải là một thực thể xấu, nhưng nó nguy hiểm vì làm lu mờ tư duy cá nhân. Tâm lý đám đông trong đầu tư xảy ra khi nhà đầu tư ra quyết định dựa trên hành vi hoặc cảm xúc của người khác, thay vì từ phân tích riêng của bản thân.
Hiện tượng này bắt nguồn từ bản năng tìm sự an toàn – khi không chắc chắn, chúng ta thường hành động theo số đông để giảm thiểu cảm giác sai lầm. Nhưng chính điều đó lại khiến hành vi đám đông dễ rơi vào trạng thái cực đoan: mua khi quá tham, bán khi quá sợ.
Trong chứng khoán, điều này biểu hiện rất rõ ở những phiên “xanh ngắt” hoặc “đỏ lửa”, khi hàng loạt lệnh mua – bán được đưa ra không phải vì doanh nghiệp thay đổi, mà vì… tâm trạng chung của thị trường. Những thời điểm thị trường đảo chiều – nơi cần lý trí nhất lại là lúc đám đông hành động cảm tính nhất.
Vì sao đám đông dễ sai vào thời điểm quyết định?
1. Cảm xúc mạnh làm mờ lý trí
Nhà đầu tư thường đưa ra các quyết định quan trọng nhất (như mua đuổi, bán cắt lỗ) trong trạng thái tâm lý cực đoan: Hưng phấn hoặc hoảng loạn. Khi thị trường tăng nhanh, lòng tham lấn át sự thận trọng – ai cũng sợ “mất cơ hội”, nên dễ đu theo những cổ phiếu đã tăng 30–40%. Ngược lại, khi thị trường giảm mạnh, nhiều người lại bán tháo vì không chịu nổi áp lực thua lỗ, dù đó có thể là vùng đáy.
Tâm lý “chốt non vì sợ mất lãi” và “gồng lỗ vì tiếc tiền” là hai biểu hiện điển hình khiến đám đông thường hành động ngược với chiến lược lý tưởng: Mua thấp – bán cao.
2. Tin tức và mạng xã hội khuếch đại hiệu ứng đám đông
Trong thời đại mạng xã hội, thông tin lan nhanh hơn bao giờ hết và tin đồn cũng vậy. Một tin tức chưa xác minh về “room margin bị siết”, “giao dịch tự doanh âm nặng” hay “quỹ ngoại thoái vốn” có thể lập tức tạo ra làn sóng bán tháo, chỉ vì… ai cũng đang làm vậy.
Nhiều nhà đầu tư mới dễ rơi vào vòng xoáy tâm lý: Thấy người khác mua thì cũng vào mua, thấy nhóm chat hoảng loạn thì lập tức bán ra cho “an toàn”. Việc thiếu kiểm chứng thông tin khiến họ trở thành mắt xích dễ tổn thương nhất trong chuỗi hành vi bầy đàn.
3. Không có kế hoạch giao dịch, nên phản ứng theo bản năng
Phần lớn nhà đầu tư cá nhân không có chiến lược cụ thể trước khi vào lệnh: Mua vì nghe khuyến nghị, vì thấy bảng điện xanh, vì bạn bè nói tốt. Nhưng khi thị trường biến động, họ không biết đâu là điểm dừng, không biết khi nào nên giữ, khi nào nên thoát. Trong trạng thái không có nguyên tắc, quyết định sẽ được đưa ra theo cảm xúc và thường là sai.
Việc thiếu quản trị rủi ro, không đặt stop-loss hay không xác định trước kỳ vọng lợi nhuận càng khiến họ bị cuốn theo dòng chảy thị trường mà không biết mình đang ở đâu.
Làm sao để không bị cuốn theo đám đông?
1. Có kế hoạch giao dịch rõ ràng từ đầu
Xác định trước các mốc quan trọng: điểm mua, mục tiêu lợi nhuận, mức cắt lỗ. Khi mọi thứ đã được thiết lập sẵn, nhà đầu tư sẽ ít bị ảnh hưởng bởi cảm xúc của thị trường.
2. Viết nhật ký giao dịch – để hiểu chính mình
Ghi lại các quyết định và lý do thực hiện sẽ giúp bạn nhận ra mình đã bao lần hành động cảm tính, bao lần nghe theo đám đông mà phải trả giá.
3. Quan sát dòng tiền, không quan sát… dư luận
Thay vì nghe ai đó “phím hàng”, hãy xem dòng tiền đang đổ vào đâu, cổ phiếu nào có thanh khoản thực từ đó đưa ra nhận định riêng, có cơ sở hơn.
4. Tập phản tư – suy nghĩ ngược lại đám đông
Khi tất cả đang hoảng loạn, hãy tự hỏi: điều gì khiến mình giữ được bình tĩnh? Khi thị trường đang phấn khích, hãy nghi ngờ: Liệu đây có phải là điểm chốt lời của “tay to”?
Nguồn: https://kinhtechungkhoan.vn/tren-thi-truong-chung-khoan-tai-sao-dam-dong-thuong-hanh-dong-sai-vao-thoi-diem-quyet-dinh-co-phai-do-tam-ly-hay-do-yeu-to-nao-khac-1384797.html
