Đợt thanh tra tìm ra nhiều góc tối
Chiều ngày 30/5/2025, Ngân hàng Nhà nước công bố kết luận thanh tra loạt công ty vàng hàng đầu Việt Nam: SJC, Doji, PNJ, Bảo Tín Minh Châu cùng một số ngân hàng thương mại như TPBank và Eximbank. Dư luận lập tức dậy sóng khi các thương hiệu kinh doanh vàng vướng hàng loạt vi phạm.
Các vi phạm xoay quanh vấn đề kê khai thuế, hóa đơn, xác định giá mua bán vàng, thiếu minh bạch trong thương mại điện tử và chưa tuân thủ đầy đủ các quy định về phòng chống rửa tiền và báo cáo giao dịch.
Điển hình như tại Công ty SJC, doanh nghiệp này bị phát hiện vi phạm về chế độ báo cáo thống kê, trong đó có hiện tượng chậm báo cáo, lập báo cáo trùng lặp và không phân tích rõ nguyên nhân biến động số liệu. Trong hoạt động định giá vàng miếng, Tổng giám đốc SJC là người duy nhất quyết định giá mua, bán mà không căn cứ vào bộ tiêu chí rõ ràng hay quy trình đánh giá tập thể, dẫn đến rủi ro về tính minh bạch, đặc biệt khi SJC chiếm thị phần lớn trên thị trường vàng miếng.
Một số vi phạm nghiêm trọng khác cũng được thanh tra chỉ rõ, bao gồm việc chưa tuân thủ đầy đủ các quy định pháp luật về phòng chống rửa tiền. Cụ thể, SJC không xây dựng hệ thống quản lý rủi ro theo chuẩn mực, không báo cáo giao dịch đáng ngờ, không có quy trình kiểm soát nội bộ và chưa phân cấp rõ trách nhiệm giữa các bộ phận. Công ty cũng chưa có đủ cơ chế định danh khách hàng tổ chức, chưa cập nhật dữ liệu định kỳ và chưa có đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ phòng, chống rửa tiền cho nhân viên.
Trong khi đó, tại Bảo Tín Minh Châu, doanh nghiệp có các hành vi vi phạm về chế độ hóa đơn, chứng từ kế toán, thuế,… trong hoạt động kinh doanh vàng.
Ngoài ra, Công ty Bảo Tín Minh Châu còn vi phạm về chấp hành chế độ báo cáo hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng; vi phạm về giao dịch bán vàng với giá bán cao hơn giá niêm yết.
Ngoài ra, Bảo Tín Minh Châu không công bố trên website của công ty thông tin vận chuyển và giao nhận; không công bố trên website quy trình tiếp nhận, trách nhiệm xử lý khiếu nại của khách hàng và cơ chế giải quyết tranh chấp liên quan đến hợp đồng được giao kết;
Không xây dựng, ban hành chính sách đảm bảo an toàn, an ninh cho việc thu thập và sử dụng thông tin cá nhân của người tiêu dùng trên website; không xây dựng chính sách bảo vệ thông tin cá nhân người tiêu dùng trên trang chủ website thương mại điện tử.
Bên cạnh đó, Công ty Bảo Tín Minh Châu có dấu hiệu đưa thông tin gây nhầm lẫn về sản phẩm, hàng hóa do doanh nghiệp cung cấp nhằm thu hút khách hàng của doanh nghiệp khác, liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh.
Đối với việc chấp hành quy định pháp luật về hoạt động phòng, chống rửa tiền (PCRT), Thanh tra kết luận Công ty Bảo Tín Minh Châu đã ban hành quy định nội bộ về PCRT sai thẩm quyền, không đầy đủ nội dung theo quy định; không thực hiện lưu trữ thông tin liên quan đến khách hàng, giao dịch phải báo cáo…
Dư luận đặt câu hỏi: phải chăng thị trường vàng đang vận hành trong vùng xám, nơi doanh nghiệp giữ vai trò định giá, còn cơ quan quản lý thì chỉ phản ứng khi tình thế đã quá nóng?
Ký ức về đại án bầu Kiên
Gần 13 năm trước, tháng 8/2012, ông Nguyễn Đức Kiên (tức bầu Kiên) bị bắt. Công chúng ban đầu chỉ biết đến ông như một doanh nhân thành đạt, người từng là Phó Chủ tịch HĐQT sáng lập Ngân hàng ACB, cổ đông chiến lược của hàng loạt ngân hàng như VietBank, Đại Á, Eximbank, và là ông bầu bóng đá đình đám. Tuy nhiên quá trình điều tra và xét xử sau đó đã vạch trần một sự thật chấn động: ông Kiên vận hành một cấu trúc tài chính vị phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật.
Trong đó, một trong những hành vi vi phạm pháp luật của bầu Kiên và sau này được đưa vào cáo trạng chính là việc kinh doanh vàng tài khoản quốc tế trái phép thông qua Công ty CP Thiên Nam. Trong vòng chưa đầy một năm (cuối 2009 – giữa 2010), Thiên Nam đã thực hiện 462.500 ounce vàng giao dịch qua tài khoản ở nước ngoài, trị giá hơn 512 triệu USD. Những con số đó không đi qua bất kỳ cơ chế xin phép hay giám sát nào của Ngân hàng Nhà nước. Thiên Nam không có chức năng kinh doanh vàng, càng không được cấp phép thực hiện giao dịch xuyên biên giới.
Đáng nói, Công ty Thiên Nam cũng tham gia giao dịch vàng vật chất trong nước: mua bán 37.500 lượng vàng SJC nhưng không xuất hóa đơn, không ghi chép đúng quy định kế toán – một phần nguyên nhân dẫn đến thất thu thuế và vi phạm pháp luật về hóa đơn chứng từ.
Do giá vàng ở thời điểm bán thấp hơn giá vàng ở thời điểm mua nên Thiên Nam đã lỗ hơn 21 triệu USD. Số tiền này, Thiên Nam đã xác nhận công nợ phải trả với Ngân hàng ACB và ghi nợ theo tỷ lệ trong hợp đồng với ông Vũ Trần Tiến Anh (Tổng Giám đốc của Thiên Nam thời điểm đó).
Cùng với đó, với việc mua bán 37.500 lượng vàng SJC trong nước, Thiên Nam lỗ 19 tỷ đồng; kinh doanh vàng ở nước ngoài với lượng giao dịch mua, bán là 75.000 ounce, lỗ gần 5 tỷ đồng… Tổng cộng, Thiên Nam đã lỗ từ các giao dịch vàng trạng thái và vàng vật chất tới trên 433 tỷ đồng ở thời điểm đó.
Ngoài hành vi vi phạm nói trên, bầu Kiên còn lập hàng loạt công ty để phát hành trái phiếu không phép, đầu tư vào ngân hàng, chỉ đạo ACB gửi tiền qua cá nhân để vượt trần lãi suất, và thậm chí dùng cổ phiếu đã thế chấp để vay thêm tiền từ chính ngân hàng ông có ảnh hưởng.
Cùng với đó là các hành vi khác: lừa đảo, trốn thuế, cố ý làm trái quy định nhà nước… khiến ông Nguyễn Đức Kiên bị kết án 30 năm tù giam, và là trường hợp điển hình đầu tiên tại Việt Nam về việc sử dụng vàng như một công cụ đầu cơ lách luật quy mô lớn.
Cùng liên quan đến vàng – nhưng là hai cấp độ vi phạm khác biệt
Vụ thanh tra vàng 2025 và đại án bầu Kiên có điểm chung đều phơi bày những sai phạm trong hoạt động kinh doanh vàng. Tuy nhiên, vụ của bầu Kiên là một đại án kinh tế thực sự, với tác động trực tiếp đến hệ thống ngân hàng, gây thiệt hại cho các tổ chức tín dụng, ảnh hưởng dòng vốn toàn thị trường.
Trong khi đó, vụ thanh tra vàng lần này, dù nghiêm trọng, vẫn chủ yếu là vi phạm về thủ tục hành chính, kê khai, báo cáo, định giá và quản trị nội bộ. Chưa có bằng chứng cho thấy hành vi chiếm đoạt hay thao túng có hệ thống.
Tuy vậy, dư luận lo ngại nguy cơ không nhỏ, khi quyền định giá được trao cho một cá nhân (như tại Công ty SJC), khi hàng chục triệu giao dịch vàng không có cơ chế kiểm soát giá minh bạch có thể dẫn đến thị trường sẽ bị chi phối không phải bởi cung – cầu, mà bởi quyết định của một số ít cá nhân không tuân thủ pháp luật.
Nguồn: https://kinhtechungkhoan.vn/tu-vu-thanh-tra-vang-2025-nhin-lai-dai-an-bau-kien-gan-13-nam-truoc-1381877.html
