Theo các chuyên gia, đội ngũ lãnh đạo DNNN hiện nay phần lớn vẫn mang nặng tư duy hành chính, thiếu khả năng quản trị hiện đại, và đặc biệt là thiếu tinh thần đổi mới sáng tạo.
Doanh nghiệp nhà nước (DNNN) được xem như những “cỗ máy chủ lực”, có khả năng dẫn dắt thị trường và giữ vai trò quan trọng trong việc định hình các ngành mũi nhọn. Thế nhưng, một nghịch lý đang tồn tại là thay vì mạnh dạn bứt phá, nhiều DNNN lại duy trì tốc độ tăng trưởng dè dặt, thậm chí có tâm lý “né” tăng trưởng cao. Câu chuyện tưởng chừng vô lý này lại đang là thực tế đáng suy ngẫm, được các chuyên gia thẳng thắn mổ xẻ trong tọa đàm khoa học về phát triển doanh nghiệp nhà nước diễn ra tại TP.HCM ngày 3/6.
Tiến sĩ Trần Ngọc Anh (Đại học Indiana, Mỹ) cho biết một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là tâm lý sợ… thành tích. Nếu một doanh nghiệp nhà nước đạt tăng trưởng cao trong năm nay, lập tức họ sẽ bị kỳ vọng đạt được mức cao hơn vào năm sau. Chính áp lực này khiến không ít lãnh đạo doanh nghiệp chọn con đường “tăng đều đều”, an toàn, thay vì mạo hiểm bứt phá. Điều này không chỉ làm chậm lại quá trình phát triển của doanh nghiệp, mà còn kéo theo sự ì ạch trong toàn hệ thống kinh tế nhà nước.
Một nguyên nhân sâu xa khác là cơ chế “vai trò kép” của lãnh đạo DNNN. Họ vừa là doanh nhân, vừa là công chức hành chính hoặc có liên quan đến chính trị. Khi hai vai trò này xung đột, ưu tiên thường nghiêng về mục tiêu chính trị hoặc hành chính hơn là hiệu quả kinh doanh. Không hiếm trường hợp các tổng công ty nhà nước đầu tư dàn trải theo phong trào – từ bất động sản, tài chính đến những lĩnh vực ngoài chuyên môn – dẫn tới hiệu quả thấp, rủi ro cao. Đây không chỉ là câu chuyện về lựa chọn sai chiến lược, mà còn là minh chứng rõ ràng cho sự thiếu tách bạch giữa kinh doanh và quản lý nhà nước.
Bên cạnh đó, việc chậm đổi mới cũng là một điểm nghẽn lớn. Nhiều DNNN ngần ngại đầu tư công nghệ vì lo ngại chi phí ban đầu sẽ ảnh hưởng đến lợi nhuận. Một ví dụ cụ thể là các dự án hiện đại hóa dây chuyền sản xuất trong ngành cơ khí bị trì hoãn kéo dài vì sợ phải ghi nhận chi phí trước mắt. Cách nhìn thiển cận này khiến DNNN bỏ lỡ cơ hội tăng năng suất và sức cạnh tranh trong dài hạn. Không chỉ dừng ở công nghệ, việc triển khai các hệ thống quản trị hiện đại như ERP cũng gặp nhiều vướng mắc, không chỉ do hạn chế về hạ tầng mà còn bởi năng lực quản lý và điều hành còn yếu kém.
Điều này đặt ra vấn đề về chất lượng nhân sự – yếu tố cốt lõi quyết định sự thành công của bất kỳ tổ chức nào. Theo các chuyên gia, đội ngũ lãnh đạo DNNN hiện nay phần lớn vẫn mang nặng tư duy hành chính, thiếu khả năng quản trị hiện đại, và đặc biệt là thiếu tinh thần đổi mới sáng tạo. Trong khi đó, khối doanh nghiệp tư nhân – dù quy mô nhỏ hơn – lại đang ngày càng khẳng định vị thế bằng sự năng động, quyết đoán và sẵn sàng chấp nhận rủi ro để vươn lên.
Phát biểu tại buổi hội thảo khoa học này, ông Phạm Bình An – Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM – nhấn mạnh rằng để DNNN thực sự phát huy vai trò, trước hết phải xác định rõ mục tiêu tồn tại và định vị lại vai trò của khối này trong nền kinh tế thị trường. Không thể để DNNN tiếp tục “vừa đá bóng, vừa thổi còi” như hiện nay. Ông đề xuất TP.HCM nên là địa phương tiên phong trong việc thiết kế một mô hình cải cách DNNN toàn diện, bắt đầu bằng việc thành lập tổ chức chuyên trách, có nhiệm vụ rà soát tổng thể hoạt động, bao gồm cả cổ phần hóa, liên kết vùng và đánh giá hiệu quả.
Tiến sĩ Trần Ngọc Anh cũng đưa ra loạt đề xuất cụ thể nhằm “đại phẫu” khối DNNN: thiết lập hệ thống chỉ số đánh giá (KPIs) rõ ràng, minh bạch – bao gồm cả chỉ số tài chính và phi tài chính – để làm căn cứ đánh giá khách quan hiệu quả lãnh đạo. Việc phân loại DNNN theo mục tiêu – chiến lược hay cạnh tranh – sẽ giúp áp dụng mô hình quản trị phù hợp hơn, tránh tình trạng “cào bằng”. Đồng thời, cần tách bạch vai trò chủ sở hữu vốn nhà nước và vai trò quản lý hành chính; chuyên nghiệp hóa hội đồng quản trị và áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế trong điều hành doanh nghiệp.
Một điểm mấu chốt khác là quá trình cổ phần hóa phải được thực hiện thực chất, không chỉ là thay tên đổi áo mà phải đi sâu vào thay đổi cách thức quản trị, loại bỏ các đặc quyền, đặc lợi không cần thiết để tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng với khu vực tư nhân. Chỉ khi DNNN vận hành theo đúng cơ chế thị trường, họ mới thực sự là động lực chứ không còn là lực cản.
Về dài hạn, muốn DNNN phát triển bền vững và trở thành bệ đỡ cho kinh tế tư nhân, điều tiên quyết là phải có cơ chế thu hút nhân tài, khuyến khích đổi mới sáng tạo và mạnh dạn đầu tư vào công nghệ. Điều mà khu vực tư nhân đang làm rất tốt, thì khu vực công cũng cần học hỏi và hành động quyết liệt hơn.
Rõ ràng, doanh nghiệp nhà nước không thiếu nguồn lực, mà đang bị trói buộc bởi cơ chế cũ kỹ và tư duy an toàn. Nếu không tháo gỡ kịp thời những “vòng kim cô” vô hình ấy, DNNN sẽ tiếp tục bị tụt lại phía sau, nhường lại sân chơi cho khối tư nhân – những người sẵn sàng thay đổi để dẫn dắt nền kinh tế bước vào kỷ nguyên mới.
Nguồn: https://stockbiz.vn/tin-tuc/vi-sao-doanh-nghiep-nha-nuoc-co-tam-ly-e-ngai-tang-truong-cao/32822898
